تبیین نقش محله‏ ها در ساختار فضایی کلان‏شهر اهواز

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکدة علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی

2 استادیار دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی

3 استادیار دانشکدة علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی

4 دکترای رشتة جغرافیا و برنامه ‏ریزی شهری دانشگاه خوارزمی

چکیده

محله، به‏ عنوان یک نظام سکونتی، چه به ‏صورت خودانگیخته و چه به ‏صورت برنامه ‏ریزی‏ شده، از دیرباز جزء اصلی شهرها بوده است. محله دارای پویایی‏ ها و سازوکارهای درونی و بیرونی است؛ هرگاه نظام فضایی محله از تعادل و توازن برخوردار باشد ساختار فضایی شهرها به سمت تعادل و همگنی فضایی پیش می‏ رود و بالعکس. با این نگرش، مقالة حاضر درصدد شناخت وضعیت تعادل و توازن محله ‏ها در ساختار فضایی کلان‏شهر اهواز است. ازآنجاکه کلان‏شهر اهواز با شهرنشینی شتابان و توسعة افقی بی‏ رویه همراه است، ضرورت دارد توسعة محلات در چارچوب توسعة هنجارگونه و رشد نظام‏ یافته هدایت و کنترل شود. واحدهای تحلیل در این پژوهش شامل 139 محله در کلان‏شهر اهواز است. داده‏ های موردنیاز شامل داده ‏های جمعیتی، خدماتی، نقشه‏ های کاربری اراضی، و شبکة معابر شهری است که به ‏صورت کتابخانه‏ ای- اسنادی و پیمایشی فراهم ‏شده است. تجزیه‏ و تحلیل داده ‏ها با استفاده از تکنیک ‏های خودهمبستگی فضایی شامل آمارة موران عمومی و محلی و در چارچوب نظریه ‏‏های برخاسته از تحلیل کنش فضایی انجام ‏شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که، بر اساس شاخص ‏های موردنظر در «محله ‏های خدمات‏ ده» و «محلات توانمندساز»، محله ‏های موجود در کلان‏شهر اهواز وضعیت متعادل و یکنواختی ندارند. با این‏ حال، محله‏ های واقع در بخش مرکزی کلان‏شهر اهواز، در مقایسه با محله‏ های موجود در بخش ‏های میانی و پیرامونی، تناسب بیشتری با الگوی محله ‏های خدمات ‏ده و توانمندساز دارند. این نوع عدم تعادل در وضعیت محله‏ ها و نقش نامتوازن آن‏ها در فرایند شکل‏ گیری و تکامل کلیت نظام فضایی کلان‏شهر اهواز اثرهای تعیین‏ کننده ‏ای در ساختار فضایی کل شهر داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Explaining the role of neighborhoods in the spatial structure of Ahvaz metropolis

نویسندگان [English]

  • Mohamad Soleimani 1
  • Mousa Kamanroodi 2
  • Taj aldeen Karami 3
  • Farrokh Mehraeen 4
1 University Kharazmi
2 University Kharazmi
3 University Kharazmi
4 University Kharazmi
چکیده [English]

Explanation the role of neighborhoods in the spatial structure of Ahvaz metropolis
Extended Abstract
Introduction
The neighborhood as a residential system, both spontaneously and systematically, has long been a major component of cities. The neighborhood has internal and external dynamics and mechanisms. Whenever the neighborhood space system is in balance, the spatial structure of cities moves towards spatial balance and homogeneity. With this attitude, the present article seeks to identify the state of balance and equilibrium of neighborhoods in the spatial structure of Ahvaz metropolis. Since the metropolis of Ahvaz is associated with rapid urbanization and uncontrolled horizontal development; Therefore, it is necessary to guide and control the development of neighborhoods in the framework of normative development and systematic growth. The units of analysis in this study include 139 neighborhoods in the metropolis of Ahvaz. Required data include demographic data, services, land use maps and urban road network, which are provided in the form of documentary-library and survey.
methodology
This research is explanatory. The data were quantitative and qualitative and were collected by library-documentary and survey method. The source of data, works and scientific sources are basic and primary in urban geography, urban planning and urban neighborhoods as well as statistical data of the population and housing census of 2016 and information related to land use map for the year 1399 in Ahvaz. The last land use map in the metropolis of Ahvaz was available for 1390, which was updated in 1399 with a field survey. To analyze the data, the spatial autocorrelation model including general and local walls, residential building density, population density and per capita determination method were used. The concept of spatial autocorrelation is that the values of the studied attributes are self-correlated and their correlation can be attributed to the spatial-spatial order of the phenomena.
Results and discussion
The results of this study show that the pattern of distribution of different land uses in the Ahvaz metropolis has been formed with spatial requirements such as maximum profit and maximum access. The concentration of "service neighborhoods" in the central part of the city reflects these economic and spatial principles. Since the central part of the city has a high population threshold, various transportation facilities and has maximum spatial interconnection; The neighborhoods in this section have attracted various types of services and infrastructure facilities over time and have played an important and effective role in the spatial structure of Ahvaz. Also, in this city, the neighborhood is often used as a collection of residential complexes, neighborhood units, public and private houses, and conventional houses built by the people, which have been formed at different times. According to the above, the general pattern of the spatial structure of the metropolis of Ahvaz according to the functions and spatial structure of the neighborhoods, tends to the center and the development of the central parts of the city. Ahvaz neighborhoods have found their own role and function based on spatial factors, components and processes such as access system, distance from activity centers, spatial centrality and spatial interaction. Thus, the forces of the space system over time have affected the process of "population invasion and sequencing" and as a result, neighborhoods with higher services and facilities are concentrated in places of the city that have easier access to the central part of the city and services. Urban highways have benefited. Meanwhile, economic opportunities and political decisions have fueled various social and economic stratifications in the city of Ahvaz, which has resulted in the formation of different neighborhoods in the city of Ahvaz. The study of the neighborhoods of Ahvaz shows that these neighborhoods, in addition to the spatial and non-spatial requirements and necessities affecting their emergence, have a special spatial structure that forms the foundation of that neighborhood.
Conclusion
As a final result of the article, it can be said that the spatial structure of Ahvaz city is unbalanced and unbalanced and the pattern of living in it tends to the central neighborhoods, increasing facilities and services in the central parts and people's desire from the periphery to the central neighborhoods of the city. Is. This issue is mainly understood under the influence of two important factors: one is the pattern of unbalanced distribution of business uses in the city of Ahvaz and the other is the existence of neighborhoods, many of which with the horizontal development of the city without providing infrastructure and facilities. Necessarily, they have been built as organizational houses with the management of relevant institutions and organizations, as well as the housing of low-income (marginal) social groups; So that the neighborhoods in the central part of Ahvaz metropolis have a decisive role in the spatial structure of the city; Because these neighborhoods, while providing various services to their residents, also provide various services and facilities to other neighborhoods in the city, which has played an effective role in the emergence of spatial imbalances in the city structure. Theoretically, the result of the present article indicates the fact that the normative concepts of "service-ten" and "empowering" neighborhoods have the necessary theoretical capacity to justify the formation of an unbalanced structure in the city of Ahvaz. Because according to the criteria of the mentioned neighborhoods, the diversity of neighborhoods in the city of Ahvaz is such that it has produced the current unbalanced structure. Therefore, it seems that giving direction to the development model of the spatial structure of Ahvaz city based on the characteristics of "service-ten" and "empowering" neighborhoods can help to improve the spatial structure of the city; Because over time, this can moderate the tendency to the center and increase the uncontrolled density in the neighborhoods of the central part and extend the functions of the neighborhood to other neighborhoods and neighborhoods of the city of Ahvaz.
Keywords: Neighborhood spatial structure, Neighborhood spatial processes, Servicer neighborhood, Enabler neighborhood, Ahvaz metropolis

کلیدواژه‌ها [English]

  • Neighborhood spatial structure
  • Neighborhood spatial processes
  • Servicer neighborhood
  • Enabler neighborhood
  • Ahvaz metropolis
  1. آمارنامة کلان‏شهر اهواز، 1389، سرزمین و آب و هوا (فصل اول)، تهران: معاونت برنامه‏ریزی و توسعة شهرداری اهواز.
  2. تایلور، نایجل، 1394، نظریه‏های برنامه‏ریزی شهری، از آغاز تاکنون، ترجمة محمود شورچه، تهران: پرهام نقش.
  3. حسامیان، فرخ؛ اعتماد، گیتی و حائری، محمدرضا، 1388، شهرنشینی در ایران، تهران: آگاه.
  4. رهنما، محمدرحیم و آقاجانی، حسین، 1388، تحلیل توزیع فضایی کتابخانه‏‏های عمومی در شهر مشهد، نشریة کتابداری و اطلاع‏رسانی، دورة 12، شمارة 2، صص 7-28.
  5. ساسن، ساسکیا، 1389، جامعه‏شناسی جهانی‏شدن، ترجمة مسعود کرباسیان، تهران: چشمه.
  6. سلیمانی مهرنجانی، محمد؛ زنگانه، احمد؛ کرمی، تاج‏الدین و آهنگری، نوید، 1397، تحلیل پیامدهای تراکم کاربری‏های شهری و فراشهری بر کارکرد محله‏ای (مورد پژوهش: منطقة ۱۲ کلان‏شهر تهران)، نشریة مطالعات ساختار و کارکرد شهری، شمارة 17، صص 142-169.
  7. سلیمانی مهرنجانی، محمد؛ تولایی، سیمین؛ رفیعیان، مجتبی؛ زنگانه، احمد و خزاعی‏نژاد، فروغ، 1395، زیست‏پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد، و شاخص‏ها، نشریة پژوهش‏های جغرافیای برنامه‏ریزی شهری، دورة 4، شمارة 1، صص 27-50.
  8. سیف‏الدینی، فرانک و شورچه، محمود، 1394، برنامه‏ریزی و طراحی هوشمندانة کاربری زمین و حمل‏ونقل شهری، تهران: پرهام نقش.
  9. شکوئی، حسین، 1383، دیدگاه‏های نو در جغرافیای شهری، ج 1، تهران: انتشارات سمت.
  10. شورچه، محمود، 1394، جغرافیای شهری معاصر (مبانی و کاربرد)، انتشارات پرهام‏نقش، تهران.
  11. کاپلان، دیوید؛ ویلز، جیمز و هالووی، استیون، 1391، جغرافیای شهری، ترجمة حسین حاتمی‏نژاد و عبدالمطلب برات‏نیا، تهران: سازمان سمت.
  12. کلارک، دیوید، 1392، زوال شهری، مترجمان: احمد زنگانه، بهاره جانه، ابوالفضل زنگانه و الهام امیرحاجلو، تهران: انتشارات البرز (خوارزمی).
  13. کرمی، تاج‏الدین؛ سلیمانی مهرنجانی، محمد؛ پریزادی، طاهر و تیموری، سمیه، 1399، تبیین مفهومی زمینه‏های عدم انطباق فضایی کار و سکونت در فضاهای شهری با تأکید بر ایران، فصل‏نامة جغرافیا و توسعه، انتشار آنلاین از تیرماه 1399، دوره و شماره: پذیرفته شده و آماده انتشار.
  14. کمانرودی کجوری، موسی؛ پریزادی، طاهر و کرمی، مهدی، 1398، فرایند شکل‏گیری اجتماعات غیررسمی در محدودة پیراشهری مشگین‏شهر، دوفصل‏نامة توسعة فضاهای پیراشهری، دورة 1، شمارة 2، صص 1-14.
  15. مرکز آمار ایران، 1395، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، استان خوزستان، شهر اهواز. amar.org.ir.
  16. مشکینی، ابوالفضل و زنگانه، احمد، 1393، درآمدی بر پراکنده‏رویی (خزش) شهری، انتشارات جهاد دانشگاهی، واحد استان البرز (خوارزمی).
  17. مهندسین مشاور عرصه، 1388، طرح راهبردی توسعه و عمران (جامع) شهر اهواز، مرحلة اول- مقطع اول، مطالعات پایه و پیش‏نیاز، اسناد فرادست- مأموریت‏های طرح جامع پیشین اهواز، ادارة کل راه و شهرسازی استان خوزستان، معاونت شهرسازی و معماری.
  18. Abler, Ronald; Adams, John S. and Peter, Gould, 1971, Spatial Organization. Prentice-Hall, New Jersey.
  19. Berry, Brian, 1973, The Human Consequences of urbanization. Macmillan.
  20. Clark, William A. V. and Hosking, Peter, 1986, Statistical Methods for geographers, John Wiley and sons, New York.
  21. Godfrey, Brian, 1987, Neighborhoods in Transition: The Making of San Francisco’s Ethnic and Nonconformist Neighborhoods. Berkeley: University of California Press.
  22. Hanson, Susan and Pratt, Geraldine, 1988, Reconceptualizing the links between home and work in urban geography. Economic Geography, Vol. 64, pp. 299-321.
  23. Pacione, Michael, 2009, Urban Geography: A Global Perspective (3rd edn). London: Routledge.
  24. Pitkin, Bill, 2001, Theories of Neighborhood Change: Implications for Community Development Policy and Practice. UCLA Advanced Policy Institute November. 26.
  25. Rogers, Shannon H.; Halstead, John M.; Gardner, Kevin H. and Carlson, Cynthia H., 2010, Examining walkability and social capital as indicators of quality of life at the municipal and neighborhood scales. Applied Research in Quality of Life, 6, 201-213.
  26. Soja, Edward; Morales, Rebecca and Wolff, Goetz, 1983, Urban Restructuring: An Analysis of Social and Spatial Change in Los Angeles. Economic Geography, 59 (2), 195-230.
  27. Stoecker, Randy, 1994, Defending Community: The Struggles for Alternative Development in Cedar-Riverside. Philadelphia: Temple University Press.
  28. Talen, Emily, 2007, Social science and the planned neighborhood. Town Planning Review, 88 (3), 349-372.
  29. Temkin, Kenneth and Rohe, William, 1996, Neighborhood Change and Urban Policy. Journal of Planning Education and Research, 15 (3), 159-170.
  30. Whaley, Rachel Bridges and Crowder, Kyle, 1999, The Character and Consequences of Growth Regimes: An Assessment of Twenty Years of Research. In the Urban Growth Machine: Critical Perspectives Two Decades Later, edited by Andrew E.G. Jonas and David Wilson: 73-93. Albany, NY: State University of New York.