تحلیل و ارزیابی رقابت‌پذیری منطقه‌ای در برنامه‌ریزی توسعه گردشگری (مطالعه موردی: شهرستان جلفا)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، گروه جغرافیا، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 استاد گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

3 دانشیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

گردشگری به‌عنوان یکی از بخش‌های مهم خدماتی سهم به سزایی در افزایش رشد و توسعه، به‌خصوص در کشورهای درحال‌توسعه دارد. توسعه گردشگری، می‌تواند اقتصاد کشور را از حالت تک‌محصولی خارج کند و ثبات اقتصادی را به علت ثبات در درآمدهای ناشی از جذب گردشگری برای کشور به همراه بیاورد. هدف تحقیق حاضر، بررسی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر رقابت‌پذیری گردشگری در شهرستان جلفا و ارائه راهبردهایی جهت ارتقا رقابت‌پذیری منطقه‌ای در گردشگری این شهرستان است. این پژوهش ازلحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ ماهیت موضوع موردمطالعه، توصیفی- تحلیلی است. داده‌ها و اطلاعات موردنظر از طریق مطالعه اسنادی و کتابخانه‌ای و روش میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) به دست آمد. جامعه آماری برای تکمیل پرسشنامه و انجام مصاحبه، مدیران، کارشناسان و متخصصان امر گردشگری هستند و از روش نمونه‌گیری گلوله برفی استفاده‌شده است. محدوده موردمطالعه، شهرستان جلفا (منطقه آزاد ارس) می‌باشد و شش منطقه آزاد تجاری کیش، قشم، چابهار، انزلی، اروند و ماکو به‌عنوان رقبای آن در نظر گرفته‌شده‌اند. برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات و ارائه راهبردهای توسعه گردشگری شهرستان جلفا و تشریح اهداف، منابع، توانایی‌ها و عوامل کلان محیطی از مدل Meta-SWOT استفاده‌شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مهم‌ترین عوامل کلان تأثیرگذار بر گردشگری در شهرستان جلفا، عدم شناسایی قابلیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در منطقه، عدم وجود زیرساخت‌های مناسب و نبود مقررات شفاف جهت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در زمینه گردشگری می‌باشند. با برنامه‌ریزی راهبردی برای توسعه گردشگری و باهدف افزایش کمی تعداد گردشگران و سپس افزایش کیفی خدمات، می‌توان به توسعه اقتصادی و فرهنگی شهر امیدوار بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis and Assessing the regional competitiveness in tourism development planning (Case study: Jolfa)

نویسندگان [English]

  • Manijeh makooi 1
  • Mirnajaf mousavi 2
  • Khadijeh Javan 3
1 Master of Land Use Planning, Department of Geography, Urmia University, Urmia, IranUrmia University
2 Professor of Department of Geography, Faculty of Literature and Human Sciences, Urmia University, Urmia, Iran
3 Associate Professor, Department of Geography, Faculty of Literature and Human Sciences, Urmia University, Urmia, Iran
چکیده [English]

Introduction
Competitiveness is one of the most important concerns of business and activity in a dynamic and competitive environment. In recent years, competition has been proposed as an economic concept affecting the sustainable development of the tourism and travel industry (Balan et al., 2009). Experience has shown that wherever tourism is developed without a clear plan and strategy, numerous environmental and social problems arise and in the long time, the problems of tourism outweigh the benefits. According to UNESCO, Iran is ranked tenth in the world in terms of tourist attractions, due to its ancient civilization and many historical monuments and cultural-natural attractions. Despite the boom in tourism in recent years, Iran has not yet found its proper place in the international tourism sector, while there are different and diverse areas to compete in tourism and development of tourism in this country (Aliakbari et al., 2015). Jolfa has many valuable historical and cultural attractions and due to its geographical location can be a transit route for thousands of Asian and European tourists. Julfa region has the potential capability to compete with other tourism hubs in the country. So, it is important to identify the factors that lead to increasing the advantages and improving the position of this tourist destination. Undoubtedly, identifying such factors will lead to identifying priorities for tourism development and future planning in the region. One of the methods used in strategic planning is the Meta-SWOT method. Meta-SWOT is an inward-looking strategic planning approach that helps us to compete with competitors in the future by identifying and evaluating our competition with others and by identifying the resources and capabilities of the environment and change our economic borders or common markets with competitors in our favor (Ajza Shokoohi et al., 2018). This study examines and evaluates the regional competitiveness in tourism development planning with land-use planning approach in Jolfa. Aras free zone (Jolfa) is compared with 6 other free zones (Kish, Qeshm, Chabahar, Arvand, Anzali and Makoo) in terms of tourism development and competitiveness. Therefore, the purpose of this study is to investigate and prioritize the factors affecting the competitiveness of destinations in Jolfa.
Methodology
This research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of the nature of the subject. In the present study, the data and information were obtained through documentary and library studies and field methods (questionnaires and interviews). The statistical population for completing the questionnaire and conducting interviews are tourism experts and specialists and the snowball sampling method has been used. The Meta-SWOT model has been used to analyze information and present the tourism development strategies in Jolfa. The study area is Jolfa, which is located in northwestern Iran and adjacent to Armenia, Azerbaijan and the Nakhchivan. In this study, six free trade zones of Kish, Qeshm, Chabahar, Anzali, Arvand and Makoo have been considered as competitors of Aras free zone (Jolfa).
Results and discussion
To assess regional competitiveness in tourism development planning, resources and competitors must be evaluated. First, the goals of tourism development should be identified and then and then prioritize these goals. Prioritization has been done in three levels of high, medium and low priority using Delphi method. Finally, 15 goals have been set, which according to experts, 7 goals are high priority, 5 goals are medium priority and 3 goals are low priority. The second step is to identify effective resources and capabilities in assessing regional competitiveness. Since these resources and attractions are not of equal weight and importance, they should be weighted. In order to weight the factors in this research, the Analytical Hierarchy process (AHP) has been used. The most important influential factors are: the potential of the region for tourism, security and the existence of border markets, historical monuments and climatic diversity. In the third stage, the competitive dimensions between the regions are identified and at the end, a competitive map is created. In the fourth step, a resource-based perspective is used to evaluate resources and capabilities. Accordingly, resources and capabilities are evaluated and measured in terms of value, rarity, imitation and irreplaceability (VRIO) in a 5-point range. In the next stage, environmental factors affecting regional competitiveness in tourism development planning of Jolfa are discussed. PETSEL analysis is used for this purpose. In this regard, the out-of-control environmental factors in Jolfa tourism development planning are evaluated according to the opinion of experts with emphasis on four criteria (weight, impact, increase probability and degree of urgency). In the strategic fit assessment step, the impact of resources and facilities on external factors is evaluated with the help of a survey of experts and specialists in the Delphi method and in the form of binary comparisons. The purpose of this step is to identify the extent to which goals are supported by resources and capabilities. The seventh and final step is to draw a strategic plan based on previous inputs and comparisons. According to the results, among the key factors, private sector investment factor, the existence of coherent and integrated planning based on the future, constant support and supervision of officials and the region's potential for tourism, are most in line with tourism development goals.
Conclusion
The purpose of this study is to evaluate the regional competitiveness for tourism development planning in Jolfa. In this regard, using the Meta-SWOT technique, first the factors affecting the development of Jolfa tourism were identified. In the next step, rival cities and areas were identified and compared with Jolfa. The results of this study show that the most important factors in the development of tourism in Jolfa are: having a coherent, integrated and future-based planning; Permanent support and supervision of officials in preparing, implementing and ... tourism plans and programs; Existence of border markets in the region; Employing educated and specialized manpower and paying attention to local customs.
Keywords: Competitiveness, Strategic Planning, Tourism, Meta-SWOT, Jolfa.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Competitiveness
  • Strategic Planning
  • Tourism
  • Meta-SWOT
  • Jolfa
  • ابراهیم‌زاده، عیسی. محمود ضیائی و علی دلشاد. 1391. اصول و فرآیند برنامه‌ریزی راهبردی توسعه توریسم. تهران: انتشارات صحرا شرق.
  • ابراهیمی، مهدی. فاطمه یاوری گوهر و میترا حسن‌کاشی. 1398. اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر رقابت‌پذیری ایران در گردشگری حلال. برنامه‌ریزی توسعه گردشگری، 8 (28)، 137-113.
  • اجزاشکوهی، محمد. نعمت شاکرمی و علی‌محمد منصورزاده. 1397. برنامه‌ریزی راهبردی گردشگری کردستان بر پایه هویت رقابت‌پذیری منطقه‌ای با استفاده از تکنیک Meta-SOWT. مطالعات شهری، 7(26)، 30-17.
  • اسکندری ثانی، محمد. علی‌اصغر پیله‌ور و آزاده رضائی‌نسب. 1396. سنجش مؤلفه‌های مؤثر بر رقابت‌پذیری منطقه‌ای در جهت توسعه پایدار مورد شناسی: استان خراسان شمالی. جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، 7(24)، 70-57.
  • افراخته، محسن. سیددانا علی‌زاده. عباس رضایی و پرستو علی‌زاده. 1391. سنجش جذابیت و رقابت‌پذیری مکان گردشگری با استفاده از مدل (TDCA) (مورد: پارک کوه‌سنگی مشهد). مطالعات شهری، 1(3)، 67-58.
  • ایمانی خوشخو، محمدحسین و سعید داغستانی. 1394. سرانه‌های گردشگری: ابزار مدیریت و برنامه‌ریزی توسعه. فصل‌نامه مدیریت شهری، 38، 3-19.
  • باقری، مسلم. مهرداد کیانی و پیام شجاعی. 1395. ارائه مدل تفسیری ساختاری شاخص‌های رقابت‌پذیری سفر و گردشگری (مطالعه موردی: استان فارس). برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 5 (18)، 157-137.
  • بهرامی، مختار. رسول افضلی. محمدرضا رضوانی و هادی سلیمانی. 1395. تأثیر مقیاس‌های جغرافیایی محلی، ملی و جهانی در توسعه گردشگری استان کردستان. مطالعات اجتماعی گردشگری، 3 (6)، 138-117.
  • پوراحمد، احمد. علی مهدی. معصومه مهدیان بهنمیری. زهرا میرزایی کوتنایی و آرزو محمدی. 1391. بررسی و تحلیل نقش موزه‌ها در توسعه گردشگری فرهنگی (مطالعه موردی: موزه‌های شرق استان مازندران). برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 1(1)، 128-105.
  • جانباز قبادی، غلامرضا و شیبا نوروزی ورنکشی. 1394. اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر رقابت‌پذیری مقاصد گردشگری زمستانی (مطالعه موردی: پیست اسکی بین‌المللی دیزین). چهارمین همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط‌زیست پایدار، همدان.
  • جعفرتاش امیری، برزین و نسترن پویان‌زاده. 1394. ارزیابی و اولویت‌بندی شاخص‌های رقابت‌پذیری صنعت گردشگری ایران. فرآیند مدیریت و توسعه، 28(3)، 106-85.
  • حبیبی، لیلا و مصطفی محمدی. 1398. تحلیلی بر رقابت‌پذیری مقاصد شهری گردشگری مروری بر تجربیات جهان و ایران. ششمین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری، تهران.
  • حیدری چیانه، رحیم و وحید قاسمی. 1393. بررسی تطبیقی سیاست‌های توسعه گردشگری در ایران و ترکیه با تأکید بر روابط اجتماعی بین جامعه میزبان و مهمان. اولین کنفرانس ملی جغرافیا، گردشگری، منابع طبیعی و توسعه پایدار، تهران.
  • خداداد کاشی، فرهاد. 1388. دیدگاه‌های مختلف در مورد مفهوم و نظریه رقابت و تطبیق آن با وضعیت رقابت در بخش صنعت ایران. پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، 17(51)، 40-25.
  • ربیعی، علی. محمدباقر نوبخت حقیقی و سیروس زنگنه. 1391. عوامل مؤثر بر گسترش جذب گردشگری فرهنگی شهر کرمانشاه. مدیریت فرهنگی، 6(18)، 150-135.
  • رجبعلی بگلو، رضا. 1391. مزیت رقابتی و نقش آن در اقتصاد کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 15(1)، 262-237.
  • رضائی، ناصر و علی رحیم‌پور. 1392. بخش‌بندی بازار گردشگری. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
  • رضوانی، علی‌اصغر. 1391. جغرافیا و صنعت توریسم. تهران: دانشگاه پیام نور.
  • سیوندیان، مصباح و امیرسالار ونکی. 1398. رتبه‌بندی کشورهای جهان بر اساس شاخص رقابت‌پذیری توریست و گردشگری و تعیین اولویت‌های رقابتی با استفاده از ترکیب الگوریتم خوشه‌بندی و روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره. چهارمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت صنعتی، یزد.
  • شاهینی، فهیمه. مهدی رمضان‌زاده لسبویی و روزبه میرزایی. 1397. گردشگری ایران، جهانی‌شدن و رقابت‌پذیری در عرصه‌های بین‌المللی. اولین همایش رقابت‌پذیری و آینده تحولات شهری، تهران.
  • عباسی اسفنجانی، حسین. حسین میرزایی و مهدیه احمدی کمالی. ۱۳۹۵. بررسی عملکرد منطقه آزاد تجاری- صنعتی ارس از منظر صادرات. بررسی‌های بازرگانی، 14(81)، 100-85.
  • علی‌اکبری، اسماعیل. محمدتقی رهنمایی و اسماعیل صفرعلی‌زاده. 1394. مدیریت یکپارچه گردشگری، راهبردی برای توسعه منطقه‌ای در استان آذربایجان غربی. برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 5(19)، 12-1.
  • علی بیگی، جواد و یارمحمد قاسمی. 1394. تأثیر گردشگری مذهبی بر کیفیت زندگی و سرمایه اجتماعی خانوارهای روستایی (مطالعه موردی: روستای بردی؛ شهرستان دهلران). مطالعات اجتماعی گردشگری، 3(2)، 116-87.
  • فامیل نوروزی، حامد. شهرام شریفی و آیلین شیدایی. 1394. ارزیابی گردشگری شهری با تأکید بر توسعه زیرساخت‌های گردشگری و رقابت‌پذیری شهری مورد پژوهی: کلان‌شهر تهران. مدیریت شهری، 39، 391-369.
  • فرجی‌راد، عبدالرضا و سمیه آقاجانی. 1388. تحلیلی نو پیرامون گردشگری و جدیدترین طبقه‌بندی آن. سرزمین، 6(3)، 72-61.
  • فرزین، محمدرضا و نادعلی‌پور، زهرا. 1389. عوامل مؤثر بر مزیت رقابتی مقصدهای گردشگری در ایران (موردمطالعه: منطقه چابهار). مطالعات مدیریت گردشگری، 14، 67-41.
  • قائد رحمتی، صفر و امیررضا خاوریان گرمسیر. 1395. نقش تکنیک Meta Swot در برنامه‌ریزی راهبردی گردشگری شهر یزد. برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 20(1)، 206-179.
  • ملک‌اخلاق، اسماعیل. محمد دوستار. مجتبی مهری‌نژاد و مهران مهدی‌زاده. ۱۳۹۲. بررسی رابطه بین اتحاد استراتژیک منطقه آزاد و ارتقای رقابت‌پذیری صنعت گردشگری ایران (موردمطالعه: منطقه آزاد تجاری- صنعتی انزلی). اولین همایش ملی مدیریت گردشگری، طبیعت‌گردی و جغرافیا، همدان.
  • موسوی، میرنجف و مهدی عبداله‌زاده. 1392. برنامه‌ریزی استراتژیک گردشگری (مفاهیم، اصول و مدل‌ها). ارومیه: آراد کتاب.
  • نادری‌فر، مهین؛ گلی، حمیده و قلجایی، فرشته. 1396. گلوله برفی، روشی هدفمند در نمونه‌گیری تحقیقات کیفی. گام‌های توسعه در آموزش پزشکی، 14(3)، 179-171.
  • نیک‌بین، مهنا و کرمی، مهرداد. 1391. بررسی پایداری اجتماعی فرهنگی توسعه گردشگری، مطالعه موردی جزیره کیش. تحقیقات فرهنگی، 5 (2)، 157-135.
  • یغفوری، حسین. محمد اسکندری ثانی و فاطمه اکبری. 1396. نقش بافت تاریخی در ارتقاء مؤلفه‌های رقابت‌پذیری شهری موردمطالعه: شهر بیرجند. برنامه‌ریزی فضایی، 7(3)، 84-63.
  • Bălan, D., Balaure, V., & Vegheş, C. ,2009, Travel and tourism competitiveness of the world’s top tourism destinations: an exploratory assessment. Annales Universitatis Apulensis Series Oeconomica11(2), 979-987.
  • Camagni, R. ,2002, On the concept of territorial competitiveness: sound or misleading? Urban studies, 39(13), 2395-2411.
  • Crouch, G. I., & Ritchie, J. B. ,1999, Tourism, competitiveness, and societal prosperity. Journal of business research44(3), 137-152.
  • Dwyer, L., Cvelbar, L. K., Edwards, D., & Mihalic, T. ,2012, Fashioning a destination tourism future: The case of Slovenia. Tourism Management33(2), 305-316.
  • Dwyer, L., Forsyth, P., & Rao, P. ,2000, The price competitiveness of travel and tourism: a comparison of 19 destinations. Tourism management21(1), 9-22.
  • Dwyer, L., & Kim, C. ,2003, Destination competitiveness: determinants and indicators. Current issues in tourism6(5), 369-414.
  • Enright, M. J., & Newton, J. ,2004, Tourism destination competitiveness: a quantitative approach. Tourism management25(6), 777-788.
  • Fernández, J. A. S., Azevedo, P. S., Martín, J. M. M., & Martín, J. A. R. ,2020, Determinants of tourism destination competitiveness in the countries most visited by international tourists: Proposal of a synthetic index. Tourism Management Perspectives33, 100582.
  • Gaspari, A., & Çela, M. ,2015, Barriers and Success Factors to Albanian Tourism Development. International Journal of Economics, Commerce and Management3(11), 456-463.
  • Goffi, G. ,2013, A Model of Tourism Destination Competitiveness: The Case of the Italian Destinations of Excellence (Un Modelo De Destino Turístico Competitivo: El Caso De Los Destinos Italianos De Excelencia). Anuario turismo y sociedad14, 1-12.
  • Hudson, S., Ritchie, B., & Timur, S. ,2004, Measuring destination competitiveness: An empirical study of Canadian ski resorts. Tourism and Hospitality Planning & Development1(1), 79-94.
  • Komppula, R. ,2014, The role of individual entrepreneurs in the development of competitiveness for a rural tourism destination–A case study. Tourism Management40, 361-371.
  • Li, D., Zhou, X., & Wang, M. ,2018, Analyzing and visualizing the spatial interactions between tourists and locals: A Flickr study in ten US cities. Cities74, 249-258.
  • Ritchie, J. R., & Crouch, G. I. ,2010, A model of destination competitiveness/sustainability: Brazilian perspectives. Revista de Administração Pública44, 1049-1066.
  • Travel and Tourism Competitiveness Report 2017. Retrieved JAN 9, 2018, from http://reports.weforum.org/travel-and-tourism-competitiveness-report-2017.
  • Zehrer, A., & Hallmann, K. ,2015, A stakeholder perspective on policy indicators of destination competitiveness. Journal of Destination Marketing & Management4(2), 120-126.
  • Zhang, H., Gu, C. L., Gu, L. W., & Zhang, Y. ,2011, The evaluation of tourism destination competitiveness by TOPSIS & information entropy–A case in the Yangtze River Delta of China. Tourism Management32(2), 443-451.