تبیین الگو و تحلیل نحوۀ توزیع خدمات شهری در شهرهای نفت‌خیز (مطالعۀ موردی: آبادان)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا، واحد ماهشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ماهشهر، ایران

2 دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

توزیع نامناسب و نابرابر خدمات در شهرها به‌علت جاماندن توسعة شهر از رشد شهر در حال حاضر یکی از چالش‏های مدیریت شهری در پاسخ‌گویی به شهروندان است. در این میان شهرهای صنعتی دارای ویژگی‏های خاصی از جمله تمرکز فعالیت‏های صنعتی، مسائل زیست‏محیطی، و از همه مهم‌تر دوگانگی فضایی‌اند. به همین دلیل، توجه به پایداری توسعة شهرهای نفتی به‌ویژه از لحاظ کالبدی و خدماتی ضروری است. تحقیق حاضر (در سال 1396) با روش توصیفی- تحلیلی و با هدف تبیین الگوی توزیع خدمات شهری در محلات شهر آبادان و بررسی نقش صنعت نفت در این زمینه انجام شده‏است. بنابراین، این پژوهش با گردآوری اطلاعات اسنادی و میدانی (توزیع پرسش‌نامه) و به‌کارگیری شاخص‏های خدماتی و اجتماعی- اقتصادی و بهره‏گیری از مدل‏های تخمین تراکم کرنل، اندازه‏گیری توزیع جغرافیایی، میانگین فاصلة نزدیک‌‌ترین همسایه، موران، OLS، و همچنین آزمون‏های T.Test دونمونه‏ای و ضریب همبستگی پیرسون با استفاده از نرم‌افزازهای Arc GIS و SPSS انجام شده‏است. نتایج پژوهش حاکی از وجود رابطة مثبت، قوی، و معنی‏دار بین توسعة اقتصادی و اجتماعی با توسعة خدمات شهری در شهر آبادان است؛ به‌طوری‌که وجود محلات برنامه‏ریزی‌شدة وابستة صنعت نفت، که هم به لحاظ اقتصادی و اجتماعی مترقی‏ترند هم به لحاظ کالبدی و خدماتی برنامه‏ریزی‌شده‏ترند و نیز وجود محلات حاشیه‏ای به‌ویژه در نواحی شرقی شهر آبادان که هم به لحاظ اجتماعی و اقتصادی ضعیف و آسیب‏پذیر‏ند هم به لحاظ توسعة کالبدی کمتر مورد توجه مدیریت شهری بوده‏اند به جدایی‏گزینی و دوگانگی فضایی در شهر آبادان منجر شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Pattern explanation and Analysis of the distribution of urban services In petroleum cities( Case Study: Abadan)

نویسندگان [English]

  • Sadegh Besharatifar 1
  • mostafa mirabadi 2
1 Assistant Professor of Geography and Urban Planning Department, Islamic Azad University, Mahshahr Branch
2 Ph.D of Geography and Urban Planing, Islamic Azad University- Science and research Branch
چکیده [English]

Extended Abstract
Introduction
The process of urban centralization in Iran caused the lack of facility and infrastructure to be multiplied as the urban population increases and different urban groups according to the quality of life have different access to these facilities. Industrial cities have certain characteristics including: the centralization of industrial activities, environmental problems and spatial dichotomy which is the most important of all. Thane fore, paying attention to the sustainability of the development of petroleum oil cities, particular in according to physical condition and civil services is necessary. In relation to the city of Abadan, the oil generation in Khuzestan is the main factor in the formation of this new city. It is one of the largest and most important new cities created in the 20th century. It is predictable that the city was emerged by accepting 300 thousand people as its population. It is a young and non - historical city, and it has grown across the island as a mushroom, on the basis of the oil - based economy. The city, created by the economic relations resulting from the production of oil, according to its manufacturers’ tendency, admits the shears to its body and is divided into separate sections and with conflicting social morphology. Accordingly, the city’s face is related to the strong dichotomy in biology, population and class. In this research, the distribution pattern of urban facilities and services in relation to economic and social factors are discussed. Therefore, this study tries to develop practical solutions using important factors such as the use of new statistics and data as well as methods, tools and models to conduct research in order to better explain the distribution of urban services pattern and effective factors on it so that it can regulate the balance of the city of Abadan in terms of the enjoyment of urban services.
Methodology
It is an applied study based on the descriptive - analytic research space. Considering that the main objective of this study is to investigate the spatial equilibrium of oil - rich city of Abadan in relation to economic and social factors, the economic and social status variables of the city are selected as the dependent variable and the changing variable of urban services users as dependent variable. This research has been done by descriptive analytical method and aims to explain the distribution pattern of urban services in the neighborhoods of Abadan and to study the role of oil industry in this regard. The aim of this study is to collect documentary and field data (questionnaire distribution) and to utilize indexes of kernel density estimation, location of the nearest neighbor, Spatial Autocorrelation (Morans I), Ordinary Least Squares (OLS) and Pearson correlation coefficient by Arc GIS and SPSS software.
Results and discussion
The most important results of this research are presented below:
• The distribution of urban services in the city of Abadan was unbalanced and focused.
• The central neighborhoods of Abadan, which are mostly dependent on the oil industry and formed around the refinery, are the origins of Abadan city in terms of their advantages of urban services, citizens enjoy a very good state, especially the eastern border of the city and it’s a kind of fueled spatial duality of the city of Abadan.
• Socially and economically developed locations include the central neighborhood around the refinery, a significant number of which are dependent on the oil industry. As well as social and economic development, they are also in a better position in terms of their enjoyment of urban services, which led to separation and spatial duality in the city of Abadan. Among these factors, such as the existence of the planned neighborhoods of the oil industry, which are both economically and socially progressive, are also affected by the existence of marginal neighborhoods, especially in the eastern regions of the city of Abadan, which are socially and economically vulnerable and are less sensitive to urban management in terms of physical development. It has continued in a continuum: And as it comes to discussing the urban development stages, Weak economic and even social groups, after the promotion of their class, moved to migrate from their slums and to the more prosperous quarters economically and socially, as well as the enjoyments of urban services.
Conclusion
One of the factors that need to be observed for spatial equilibrium in urban planning is the proper distribution of urban public services and proper use of space. On the other hand, industrial cities have long had specific problems, especially in spatial structure. This research has proposed more efficient methods for pattern analysis and factors affecting the distribution of urban services, methods and techniques of this research were presented into spatial statistical models using Arc GIS software. The methods and models such as geographical distribution indices (e.g., mean center, center of gravity, ellipse deviation, etc.) might provide a better spatial vision of the distribution patterns of urban services in the city of Abadan. The pooled OLS model also depicts the correlation and effects of different indicators and variables in the form of multiple linear regression models in the context of the studied space.
In general, what the present study (in the form of objectives) seeks to analyze and the general conclusion suggests is that the spatial distribution of urban services in the city of Abadan is seriously unbalanced and the need for a serious review of the plans of the city of Abadan, particularly in its discussion of the plans, is seriously felt. In this regard, it is essential to consider plans for organizing broken localities and urban areas (with regard to allocating part of income from the oil industry as well as municipality duties from more developed localities).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Analysis
  • Urban service
  • Spatial distribution
  • Socio- Economic Development
  • City of Abadan
  1. افشار حقیقی، فریبا، ۱۳۷۱، مسجد سلیمان بدون نفت، پایان‌نامة دورة کارشناسی ارشد، گروه شهرسازی (برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای)، دانشکدة هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
  2. اک، جان ای؛ چینی، اسپنسر؛ کمرون، جیمز جی؛ لیتنر، مایکل و ونالد ای ویلسون، 1388، تهیة نقشه برای تحلیل بزهکاری: شناسایی کانون‌های جرم‌خیر، ترجمة محسن کلانتری و مریم شکوهی، زنجان: نشر آذر کلک.
  3. امیری، سیدنورالدین، ۱۳۹۴، نفتشهرهای ایرانی، انتشارات دانشگاه خلیج فارس.
  4. بشارتی‌فر، صادق؛ قادری، اسماعیل و پیشگاهی فرد، زهرا، 1395، تعیین استراتژی‏های توسعة پایدار در نفت‌شهرها (مطالعة موردی: نفت‌شهر آبادان)، فصل‌نامة جغرافیا (برنامهریزی منطقه‌ای)، س ۶، ش 4، صص ۵۳-67.
  5. بلیانی، سعید، 1395، تحلیل فضایی بارش سالانة استان خوزستان، رویکردی از تحلیل رگرسیون‌های فضایی، فصل‌نامة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دورة 16، ‌ش 43، صص ۱۲۵-147.
  6. پوراحمد، احمد؛ زیاری، کرامت‌الله و محمدی، روح‌الله، 1389، الگوی توزیع فضایی کاربری‌های شهری در شهرهای نفت‌خیز (مطالعة موردی شهر دوگنبدان)، فصل‌نامة تحقیقات جغرافیایی، ‌س ۲۵، ‌ش 1، صص ۲۱-50.
  7. تقوایی، علی‌اکبر؛ بمانیان، محمدرضا؛ محمدرضا، پورجعفر و بهرام‌پور، مهدی، 1394، میزان‌سنجی عدالت فضایی در چارچوب نظریة شهر عدالت‌محور؛ موردپژوهی: مناطق 22گانة شهرداری تهران، فصل‌نامة مدیریت شهری، ‌ش 38، صص ۳۹۱-423.
  8. جعفری، حمیدرضا؛ حسن‌پور، سیروس؛ رحیلی خراسانی، لیلا و احمدپور، احمد، 1393، کاربرد سامانۀ اطلاعات جغرافیایی (GIS) در مکان‏یابی و تحلیل فضایی- مکانی آلودگی و منابع آلاینده‏‏های هوا در کلان‏شهر کرمانشاه، فصل‌نامة محیطشناسی، دورة 40، ‌ش 1، صص ۵۱-64.
  9. خلیفه‌قلی، مسعود، 1376، برنامه‌ریزی راهبردی توسعة فضایی شهرهای صنعتی، نمونة موردی: شهر اصفهان، پایان‌نامة کارشناسی ارشد رشتة شهرسازی (برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای)، دانشکدة معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی.
  10. داداش‌پور، هاشم و رستمی، فرامرز، 1390، بررسی و تحلیل نحوة توزیع خدمات عمومی شهری از دیدگاه عدالت فضایی (مطالعة موردی: شهر یاسوج)، دوفصل‌نامة جغرافیا و توسعةناحیه‌ای، ‌ش 16، صص ۱۷۱-198.
  11. داداش‌پور، هاشم؛ رستمی، فرامرز و علیزاده، بهرام، 1393، بررسی و تحلیل توزیع عادلانة خدمات شهری و الگوی پراکنش فضایی آن‌ها در شهر همدان، فصل‌نامة مطالعات شهری، دورة ۳، ‌ش ۱۲، صص ۵-18.
  12. شیرازی، محمود، ۱۳۹۳، سیمای شهری و جاذبه‌های گردشگری آبادان، چ ۲، تهران: افرند.
  13. عبدی دانش‌پور، زهره، 1378، تحلیل عدم تعادل فضایی در شهرها، مورد تهران، مجلة صفه، ‌س 9، ‌ش 29، صص ۳۴-57.
  14. عسگری، علی، ۱۳۹۰، تحلیل‌های آمار فضایی با Arc GIS، تهران: انتشارات سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
  15. فرید، یدالله، ۱۳۷۸، جغرافیا و شهرشناسی، چ ۳، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
  16. فلاح‌پسند، علی، 1383، نگاهی به مشکلات کلان‌شهر تهران در عرصه‌های فضاهای همگانی و خدماتی، فصل‌نامة آبادی، ‌ش 4۳-4۴، صص 9۴-9۷.
  17. فلاح قالهری، غلام‌عباس و کدخدا، الهام، 1396، ارزیابی ساختار مکانی بارش نیم قرن اخیر دشت مشهد، فصل‌نامة هیدروژئومورفولوژی، دورة ۳، ‌ش 11، صص ۳۹-57.
  18. قدیری، محمود، 1389، تبیین افتراق اجتماعی- فضایی آسیب‌پذیری کلان‌شهر تهران در برابر زلزله، چهارمین کنگرةبینالمللی جغرافیدانان جهان اسلام، 25 تا 27 فروردین‌ماه، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
  19. لطفی، حیدر؛ عدالت‌خواه، فرداد، میرزایی، مینو و وزیرپور، شب‌بو، 1388، مدیریت شهری و جایگاه آن در ارتقای حقوق شهروندان، فصل‌نامة نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، ‌س ۲، ‌ش 1، صص ۱۰۱-110.
  20. لطفی، صدیقه؛ منوچهری میاندوآب، ایوب و آهار، حسن، 1392، شهر و عدالت اجتماعی، تحلیلی بر نابرابری‌های محله‌ای (مورد مطالعه: محلات مراغه)، فصل‌نامة تحقیقات جغرافیایی، ‌س 28، ‌ش ۲، صص ۶۹-92.
  21. مختاری ملک‌آبادی، رضا؛ مرصوصی، نفیسه؛ حسینی، سیدعلی و غلامی، محمد، 1393، سنجش و ارزیابی شاخص‌های پایداری اجتماعی- فرهنگی در شهرهای استخراجی (مطالعة موردی: شهر استخراجی عسلویه)، فصل‌نامة پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، ‌س ۵، ‌ش 19، صص ۹۱-110.
  22. مرکز آمار ایران، 1395، گزارش تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن.
  23. مشهدی‌زاده دهاقانی، ناصر، 1387، تحلیلی از ویژگی‌های برنامه‌ریزی شهری در ایران، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
  24. مهندسین مشاور طرح و آمایش، 1390، طرح تفصیلی شهر آبادان، وزارت راه و شهرسازی.
  25. مهندسین مشاور ویستا، 1381، تدوین سرانه‌های کاربری خدمات شهری، ج ۱، تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور.
  26. موسوی، میرنجف، 1391، شکل پایدار شهر و عدالت اجتماعی (نمونة موردی: شهر میاندوآب)، فصل‌نامة پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورة 44، ‌ش 80، صص ۱۷۷-192.
  27. میرآبادی، مصطفی؛ رجبی، آزیتا و مهدوی حاجیلویی، مسعود، 1395، تحلیلی بر ناهمگونی فضایی در نواحی شهری با تأکید بر نقش بافت‌ها و سکونتگاه‌های نابسامان (نمونة موردی: شهر مهاباد)، فصل‌نامة فضای جغرافیایی، ‌ش 55، صص ۱۷-43.
  28. میرآبادی، مصطفی؛ رجبی، آزیتا و مهدوی حاجیلویی، مسعود، 1397، تبیین و تحلیل عدم تعادل فضایی و سنجش عوامل مؤثر بر تمرکز و جدایی‌گزینی در شهر مهاباد، فصل‌نامة فضای جغرافیایی، ‌س ۱۸، ‌ش 62، صص ۲۵۵-274.
  29. وارثی، حمیدرضا؛ قائد رحمتی، صفر و باستانی‌فر، ایمان، 1386، بررسی توزیع خدمات شهری در عدم تعادل فضایی جمعیت، مطالعة موردی مناطق شهر اصفهان، فصل‌نامة جغرافیا و توسعه، دورة ۵، ‌ش 9، صص ۹۱-106.

30. Abdi Daneshpour, Z., 1999, Analysis of Spatial Imbalance in Cities, Case Study: Tehran, Journal of Sufeh, Vol. 9, No. 29, PP. 57-34. (In Persian)

31. Afshar Haghighi, F., 1992, Masjed Soleiman without oil, Master's Thesis, Department of Urbanism (Urban and Regional Planning), Faculty of Fine Arts, Tehran University. (In Persian)

32. Amiri, S. N., 2015, Iranian Cities Oil, Persian Gulf Publishing, First Edition. (In Persian)

33. Asgari, A., 2011, Spatial Statistics analysis using Arc GIS, Tehran, Publications of Tehran Municipality Information and Communication Technology Organization. (In Persian)

34. Balyani, S., 2017, Spatial analysis of annual precipitation of Khuzestan province; An approach of spatial regressions analysis, Journal of Researches in Geographical Sciences, Vol. 16, No. 43, PP. 125-147. (In Persian)

35. Bang-jun, W.; Min, Zh. and Feng, J., 2009, Analyzing on the selecting behavior of mining cities,industrial transition based on the view point of sustainable development: a perspective of evolution ary game, Journal of Procedia Earth and Planetary Science, Vol. 1, No. 1, PP.1647-1653.

36. Besharatifar, S.;  Ghaderi, E. and Pishgahifard, Z., 2017, Assessing Sustainable development strategies in Oil Towns (Case Study: the City of Abadan), Journal of Geography (Regional Planning), Vol. 6, No. 4, PP. 53-67. (In Persian)

37. Dadashpoor, H.; Rostami, F. and Alizadeh, B., 2014, Analysis of justice distribution of urban services and the spatial distribution pattern in Hamadan city, Journal of Urban Studies, Vol. 3, No. 12, PP. 5-18. (In Persian)

38. Dadashpour, H. and Rostami, F., 2011, Investigation and analysis of urban public services distribution from the perspective of spatial equity: The case of Yasuj City,Journal of Geography and Regional Development, No. 16, PP. 171-198. (In Persian)

39. Eck, J. E.; Chainey, S.; Cameron, J.G.; Leitner, M. and Wilson, R.E., 2009, Mapping Crime: Understanding Hot Spots, Translators: Mohsen Kalantari and Maryam Shokohi, Zanjan, Azar Kelk Publications. (In Persian)

40. Fallah Ghalhari, Gh. and Kadkhoda, E., 2017, The Evaluation of the Spatial Structure of Mashhad Plain Precipitation in the Last Half-Century, Journal of Hydrogeomorphology, Vol. 3, No. 11, PP. 39-57. (In Persian)

41. Fallahpasand, A., 2004, Look at the problems of the metropolis of Tehran in public and service spaces, Journal of Abadi, No. 43-44, PP. 94-97. (In Persian)

42. Farid, Y., 1999, Geography and Urbanology, Third edition, Tabriz, Publication of Tabriz University. (In Persian)

43. Ghadiri, M., 2010, Explaining the Socio-Spatial differentiation of the Tehran metropolitan area vulnerability to earthquake, 4th International Congress of Geographers of the Islamic World, 14-16 April, Zahedan, Sistan and Baluchestan University. (In Persian)

44. Iranian Statistics Center, 2016, Population and Housing Public Census Report. [On line]: www.amar.org.ir. (In Persian)

45. Jafari, H.; Hasanpour, S.; Rahili Khorasani, L. and Pourahmad, A., 2014, Selection and space-pla ce analyzes pollution and air pollution sources in the big city of Kermanshah, Journal of Environmental Studies, Vol. 40, No. 1, PP. 51-64. (In Persian)

46. Khalifehgholi, M., 1997, Strategic Planning of Spatial Development of Industrial Cities,Case Study: Isfahan City, Master's Thesis, Department of Urbanism (Urban and Regional Planning), Faculty of Architecture and Urbanism, Shahid Beheshti University. (In Persian)

47. Lee, J. and Wong, D., 2001, Statistical Analysis with Arc View GIS, New York, Wiley (publisher) 1st Ed.

48. Lotfi, H.; Edalatkhah, F. and Vazirpour, Sh., 2010, Urban management and its place in promoting the rights of citizens,Journal of New Attitudes in Human Geography, Vol. 2, No. 1, PP. 101-110. (In Persian)

49. Lotfi, S.; Manochehri, A. and Ahaar, H., 2013, City and Social Justice: Analyzing Neighborhoods Inequality (Case Study: Maragheh Neighborhood),Journal of Geographic research, Vol. 28, No. 2, PP. 69-92. (In Persian)

50. Mashhadzadeh Dehaghani, N., 2008, An Analysis of Urban Planning Features in Iran, Tehran Publication of University of Science and Technology. (In Persian)

51. Mirabadi, M.; Rajabi, A. and Mahdavi Hajilouie., M., 2018, Spatial imbalance and measuring the effective factors on spatial concentration and segregation in the city of Mahabad, Jouranal of Geographic Space, Vol. 18, No. 62, PP. 255-274. (In Persian)

52. Mirabadi, M.; Rajabi, A. and Mehdavi Hajilouei, M., 2016, An analysis on spatial heterogeneous in urban areas with emphasis on the rule of the poor and low level tissues and settlements (Case study: the city of Mahabad), Journal of Geographical Space, No. 55, PP. 17-43. (In Persian)

53. Mokhtari Malekabadi, R.; Marsousi, N.; Hosseini, S. A. and Gholami, M., 2014, Measurement and Evaluation of Socio-Cultural Sustainability Indicators in Extracted Cities (Case Study: Assaluyeh Extraction City), Journal of Research and Planning Urban, Vol. 5, No. 19, PP. 91-110. (In Persian)

54. Mousavi, M., 2012, Sustainable City Form and Social Justice (Case Study; City of Miandoab), Journal of Human Geography, Vol. 44, No. 80, PP. 177-192. (In Persian)

55. Pour Ahmad, A.; Ziari, K. and Mohammadi, R., 2010, Spatial Distribution Pattern of Urban Use in Oil-rich Cities (Case Study of Douganbadan City), Journal of Geographical Researches, Vol. 25, No. 1, PP. 21-50. (In Persian)

56. Scott, L. and Getis, A., 2008, Spatial statistics. In Kemp K (Ed) Encyclopedia of geographic informations. Sage, Thousand Oaks, CA.

57. Shirazi, M., 2014, Urban Image and Tourist Attractions of Abadan, Afrand Publication, Second Edition. (In Persian)

58. Taghvaie, A.A.; Bemanian, M.R.; Pourjafar, M.R. and Bahrampour, M., 2015, Assessment of spatial justice theory of justice; Case: 22 districts of Tehran, Journal of Urban Management, Vol. 14, No. 38, PP. 391-423. (In Persian)

59. Talen, E., 1998, Visualizing Fairness, Equity Maps for Planners, Journal of the American Planning Association, Vol. 64, No. 1, PP. 22-38.

60. Talen, E. and Anselin, L., 1998, Assessing Spatial Equity: An Evaluation of Measures of Accessibility to Public Playgrounds, Journal of Environment and Planning A, Vol. 30, No. 4, PP. 595-613. 

61. Tarazaga, P.; Sterba-Boatwright, B. and Wijewardena, K., 2007, Euclidean distance matrices: special subsets, systems of coordinates and multibalanced matrices, Computational & Applied Mathematics, Vol. 26, No. 3, PP. 415-438.

62. Tarh O Amayesh Consulting Engineers, 2011, Detailed Plan of Abadan city, Ministry of Roads and Urban Development. (In Persian)

63. Tsou, K.W.; Hung, Y.T. and Chang, Y.L., 2005, An accessibility-based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities. Cities, Vol.22, No. 6, PP. 424-435.

64. Varesi, H. R.; Ghaed Rahmati, S. and Bastanifar, I., 2007, A Survey of Urban Services Distribution on Population Spatial Imbalance, Case Study: Regions of Isfahan City, Journal of Geography and Development, Vol. 5, No. 9, PP. 91-106. (In Persian)

65. Vista Consulting Engineers, 2001, Compilation of Urban Services per capita, First volume, Tehran, Publications of the Municipal Organization. (In Persian)

66. Zhao, P., 2013, The impact of urban sprawl on social segregation in Beijing and a limited role for spatial planning. Journal of Econimic and Social Geography, Vol. 104, No. 5, PP. 571-587.