ارائه مدل اکتشافی ـ تجربی عوامل بازدارنده تحقق‌پذیری طرح‌های جامع شهری (مطالعۀ موردی: کلان‏ شهر شیراز)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

2 دانشیار گروه شهرسازی و معماری، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

3 استاد جهاد دانشگاهی، گروه برنامه‏ ریزی و مدیریت شهری پژوهشگاه علوم انسانی، تهران، ایران

چکیده

به‏‏رغم صرف هزینه‏های کلان برای تهیة طرح جامع شهری، شواهد نشان می‏دهد این طرح در بسیاری از فضاهای شهری کشور با مشکل و چالش عدم تحقق‏پذیری مواجه است. هدف از پژوهش حاضر، که با روش توصیفی‏- تحلیلی انجام گرفته است، شناسایی عوامل بازدارندة تحقق‏پذیری طرح جامع شهری در کلان‏شهر شیراز است. جامعة آماری را مدیران و کارشناسان شهری و همچنین استادان دانشگاهی متخصص تشکیل می‏دهد که از میان آن‏ها 170 نفر نمونة آماری درنظر گرفته شده‏اند. ابزار اصلی پژوهش برای جمع‏آوری داده‏های مورد نیاز پرسش‏نامة محقق‏ساخته است و برای تجزیه و تحلیل داده‏ها از نرم‏افزارهای SPSS و Amosاستفاده شده است. نتایج نشان داد پنج عامل شناسایی‏شده مهم‏ترین بازدارنده‏های تحقق‏پذیری طرح جامع در محدودة مطالعاتی‏اند که توانسته‏اند 7/69 درصد از واریانس متغیر وابستة پژوهش را تبیین کنند. عوامل شناسایی و درصد تبیین هر یک به‏ترتیب اهمیت عبارت‏اند از: ضعف عوامل مدیریتی (09/20)؛ ضعف فرایند تهیه، تدوین، و تصویب طرح (9/13)؛ بنیان مالی و اقتصادی ضعیف نهادهای متولی (15/13)؛ موانع اداری‏- قانونی (38/11)؛ و بی‏اعتنایی به بسترهای مشارکتی(18/11). همچنین، نتایج پژوهش نشان داد مدل تجربی نهایی عوامل بازدارندة تحقق‏پذیری طرح جامع با استفاده از رویکرد مدل‏سازی معادلات ساختاری در کلان‏شهر شیراز از برازش مناسبی برخوردار است و تأییدکنندة مدل اکتشافی شناسایی‏شده است. همچنین، نتایج نشان داد نظارت دقیق علمی بر فرایند تهیه و تصویب و اجرای طرح، ممانعت از دخالت آرایشخصی و دیدگاه‏های سیاسی در فرایند تهیه، تصویب و اجرای طرح،و درنظرگرفتن مشارکت و همکاری شهروندان در همةمراحل تهیه، تصویب،و اجرای طرح به‏ترتیب با 145، 138، و 135 مورد تکرار مهم‏ترین راهکارهای عملیاتی برای رفع موانع شناسایی شده‏اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Presenting the Exploratory-Experimental Model of Factors Inhibiting the Realization of Urban Comprehensive Plans (Case Study: Shiraz Metropolis)

نویسندگان [English]

  • jahanbin mirzayi 1
  • yaghob peyvastegar 2
  • hosein kalantari 3
1 azad yasuj
2 azad yasuj
3 tehran
چکیده [English]

A general review shows that in most cities of Iran, objectives of urban comprehensive plans have not been realized; in other words, the realizability of these plans is in undesirable status. By plan unrealizability we mean that its objectives were not achieved. The goals of urban development plans pertain to population attraction, access network, passages, and public services. Public services include those that are normally not demanded in the market. The main problem of plan realizability is in the public services sector. These services are offered in five categories of parks and green spaces as well as educational, health-care, cultural, and sport spaces. Unfortunately, it was found in our studies that less than 10% of objectives was achieved in this sector. Implementation of such plans should be undertaken by the public sector (the government and municipality) and the market is not interested in doing so.
As one of the most crucial urban hotspots of Iran, Shiraz is no exception and its urban comprehensive plan is facing significant unrealizability, particularly in service uses. The unrealizability can be clearly observed in per capita of park and green space, educational, sport, health-care, cultural, and religious uses. Surveys show that despite the importance of the studied subject and the role of Shiraz in economic, social, and cultural development of the southern part of the country, no research has been so far conducted on the subject. Accordingly, the essential questions that the researchers of the present study intend to explain include: what are the most important factors inhibiting the realization of service uses in the comprehensive plan of Shiraz? And what are the major executive strategies to remove the identified obstacles?

Methodology
The present research is an applied study in terms of nature and descriptive-analytical in terms of method. The study aims at identifying factors inhibiting the realization of urban plans in Iran’s metropolises, in this case Shiraz, Fars. Statistical population includes all urban managers and experts as well as the faculty members of Fars universities, who have scientific expertise and work experience in the studied subject. Due to the census limitations and the fact that no precise and authentic source was found for the size of the mentioned statistical population, to determine the sample size, a method is used in which no statistical sample size is required. Therefore, using the respective relation, 170 persons were considered as the statistical sample. In addition to interview, the main tool to collect the required field data was a researcher-made questionnaire whose validity was finally confirmed by referring to respective experts and being modified for several times. In order to check the reliability of the used tool, a pilot study with 30 questionnaires was conducted, and the reliability of the designed questionnaire was confirmed based on the obtained Cronbach’s alpha coefficient as 0.863. In order to analyze the data according to the research objectives, frequency distribution table, one-sample t test, and exploratory factor analysis were conducted in SPSS, and Amos was also used to consider the fitness of the obtained model.

Results and discussion
Exploratory factor analysis was used to identify the most important factors inhibiting the realization of comprehensive plan of Shiraz in the form of several key, limited factors and determine the variance explained by each factor. Research results identified five important factors inhibiting the realization of comprehensive plan of the studied area, which could explain 69.7% of variance of the dependent variable. The identified factors and their explanation percent are respectively as follows in terms of importance: management weakness (20.09), weak points in plan preparation, compilation and approval process (13.9), weak financial and economic status of operating institutions (13.15), administrative and legal obstacles (11.38), and negligence of collaborative opportunities (11.18). Moreover, the research results indicated that the final experimental model of factors inhibiting the realization of comprehensive plan in Shiraz has good fitness and confirms the identified exploratory model.

Conclusion
Over the past years, various plans were prepared and implemented by scholars, policy-makers and planners to develop the urban spaces. One of the most important and common plans is urban comprehensive plan which can be traced back to the years before the Islamic Revolution in Iran. Despite the desirable visions devised for these plans, evidence of their past preparation and implementation in Iran indicates that despite enormous costs spent for these plans, they have not been well realized and this results from obstacles that the present research intends to identify, specifically in Shiraz. Research results showed that the most important factors inhibiting the realization of urban comprehensive plan in Shiraz include: management weakness; weak points in plan preparation, compilation and approval process; weak financial and economic status of operating institutions; administrative and legal obstacles; and negligence of collaborative opportunities. Although conforming the results of the present research to those of other studies confirms them, the results of the experimental model of confirmatory factor analysis also confirms the identified factors as the most important factors inhibiting the realization of urban comprehensive plan in Shiraz and similar urban spaces.
In order to remove the factors inhibiting the realization of the urban comprehensive plan in the studied area, the following executive suggestions are presented according to the obtained results and the opinions of urban experts and professionals: specifying the tasks of operating organizations and institutions and preventing parallel work; integrating the urban management; proper punishment for violators of plan preparation, approval and implementation processes; excluding personal opinions and political attitudes from the plan preparation, approval and implementation processes; appointing qualified consulting engineers and experts to prepare the urban comprehensive plan; including citizens’ collaboration in all preparation, approval and implementation stages of the plan; carefully and technically supervising the plan preparation, approval and implementation processes; and obliging the operating institutions to enforce the approvals.
Key words: sustainable development, urban spaces, comprehensive plan, Shiraz metropolis

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sustainable
  • Development
  • urban
  • spaces
  • comprehensive
  1. ابراهیمی، الهام؛ خاک‏پور، برات‏علی و شکوهی، محمد اجزا، 1393، ارزیابی میزان تحقق کاربری‏های تجاری، آموزشی، و فضای سبز طرح تفصیلی کاشمر (مطالعة موردی شهر کاشمر)، جغرافیا (برنامه‏ریزی منطقه‏ای)، س 4، ش 2، صص ۲۸۵-303.
  2. ابراهیم‏زاده، عیسی؛ براری، معصومه و دهانی، ابراهیم، 1397، تحلیلی بر میزان تحقق‏پذیری شاخص‏های توسعة پایدار شهری در شهرهای میانی مطالعة موردی: شهر ایران‏شهر، جغرافیا و توسعه، ش 50، صص ۱-22.
  3. احمدی دهکاء، فریبرز؛ سجادی، ژیلا و واحدی یگانه، فرید، 1397، سنجش میزان تحقق‏پذیری فرهنگ محیط‏ زیست شهری در راه رسیدن به توسعة پایدار شهری، مطالعة موردی: شهر سنندج، فصل‏نامة شهر پایدار، دورۀ 1، ش 1، صص ۱-15.
  4. ثباتی، علی و طوسی، رئوفه، 1395، بررسی پروژة طراحی فضای شهری حاشیة رودخانة بابلرود و موانع تحقق‏پذیری آن، فصل‏نامة معماری سبز، س 2، ش 3، صص ۱-8.
  5. ثقفی اصل، آرش؛ زبردست، اسفندیار و ماجدی، حمید، 1392، کاربرد تکنیک تاپسیس در رتبه‏بندی پروژه‏های طراحی شهری تهران با رویکرد سنجش تحقق‏پذیری، نشریة هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، دورة 18، ش ۴، صص ۶۹-78.
  6. ثقفی اصل، آرش؛ زبردست، اسفندیار و ماجدی، حمید، 1393، شناسایی و اولویت‏بندی معیارها و شاخص‏های مؤثر در فرایند تحقق‏پذیری پروژه‏های طراحی شهری در ایران، معماری و شهرسازی آرمانشهر، ش 13، صص ۱۸۳-197.
  7. جعفریان، بابک؛ سرور، رحیم و برنا، رضا، 1397، مدل‏یابی موانع تحقق‏پذیری طرح‏های آمایش سرزمین استان تهران با رویکرد آینده‏پژوهی، جغرافیا (فصل‏نامة علمی‏- پژوهشی و بین‏المللی انجمن جغرافیای ایران)، دورة جدید، س 16، ش 95، صص ۷۷-94.
  8. داداش‏پور، هاشم و حاجی‏وندی، نگین، 1397، ارزیابی میزان تحقق‏پذیری طرح‏های توسعه و عمران ناحیه‏ای در ایران (مورد مطالعاتی: طرح توسعه و عمران ناحیه‏ای ساوه)، آمایش محیط، ش 41، صص ۷۱-91.
  9. رضایی، ناصر؛ ماجدی، حمید؛ زرآبادی، زهرسادات و ذبیحی، حسین، 1397، تبیین نقش عوامل مؤثر بر تحقق‏پذیری طرح‏های توسعة شهری (مطالعة موردی: شهر شیراز)، نشریة پژوهش و برنامه‏ریزی شهری، س 9، ش 34، صص ۴۷-58.
  10. زنگی‏آبادی، علی؛ عبدالهی، مهدی؛ سالک قهفرخی، رقیه و قاسم‏زاده، بهنام، 1393، ارزیابی عوامل اثرگذار بر عدم تحقق‏پذیری طرح‏های جامع شهری در ایران و چالش‏های مربوط به آن (مطالعة موردی: محور تاریخی‏- فرهنگی منطقة 6 تبریز)، مجلة پژوهش و برنامه‏ریزی شهری، س 5، ش 18، صص ۴۱-58.
  11. سرداریان، سوده، 1392، مشارکت مردمی کلید تحقق‏پذیری طرح‏های بهسازی و نوسازی بافت‏های فرسوده (نمونة مطالعاتی: محلة جولان شهر همدان)، پژوهش‏های شهری هفتحصار، س 2، ش 6، صص ۱۷-28.
  12. سرور، رحیم؛ آشتیانی عراقی، مجیدرضا و اکبری، مجید، 1396، واکاوی عوامل مؤثر بر تحقق‏پذیری مدیریت یک‏پارچة شهری، مطالعة موردی: کلان‏شهر تهران، جغرافیا (فصل‏نامة علمی‏- پژوهشی و بین‏المللی انجمن جغرافیای ایران)، دورة جدید، س 15، ش 52، صص ۳۷-52.
  13. شکوهی بیدهندی، محمدصالح و خلیجی، کیوان، 1388، مروری بر دلایل عدم تحقق طرح‏های جامع نمونة موردی: طرح جامع شهر بانه، منظر، س 1، ویژه‏نامة شمارة 4، صص ۳۱-35.
  14. شماعی، علی؛ عبداللهی، مهدی و حاجی‏نژاد، صادق، 1393، ارزیابی تحقق‏پذیری مؤلفه‏های توسعة فضایی‏- کالبدی طرح جامع شهر بیجار، پژوهش‏های جغرافیای برنامه‏ریزی شهری، دورة 2، ش 2، صص ۲۵۳-276.
  15. صفایی‏پور، مسعود و سعیدی، جعفر، 1394، بررسی عوامل مؤثر در ناکارآمدی طرح‏های توسعة شهری در ایران، فصل‏نامة مطالعات مدیریت شهری، س 7، ش 22، صص ۱۱-30.
  16. عزیزی، محمدمهدی و آراسته، مجتبی، 1390، ارزیابی تحقق‏پذیری پیش‏بینی‏های کاربری اراضی و پیشنهادهای جهات توسعه در طرح جامع شهر لار، مطالعات و پژوهش‏های شهری و منطقه‏ای، س 3، ش 11، صص ۱-22.
  17. علی‏اکبری، اسماعیل؛ رهنمایی، محمدتقی و ابراهیمی بوزانی، مهدی، 1392، بررسی روش‏شناسی طرح‏های توسعة شهری در ایران، جغرافیا (فصل‏نامة علمی‏- پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، س 11، ش 37، صص ۹۷-114.
  18. قاسمی، وحید، 1389، مدل‏سازی معادلة ساختاری با کاربرد Amos Graphics، تهران: نشر جامعه‏شناسان.
  19. کلانتری خلیل‏آباد، حسین؛ ابوبکری، طاهر؛ قادری، رضا؛ پورعلی، محمد علی و سعیدی، انور، 1391، ارزیابی میزان تحقق‏پذیری شاخص‏های توسعة پایدار شهری در مناطق مرزی (نمونة موردی: شهر پیران‏شهر)، مدیریت شهری، ش 3، صص ۲۰۷-222.
  20. محمدنژاد، علی؛ لشگری، علی‏اصغر و سلیمانی، منصور، 1391، ارزیابی تحقق‏پذیری کاربری زمین در طرح‏های توسعة شهری (مورد: طرح تفصیلی منطقة 22 تهران)، پژوهش‏های دانش زمین، س 3، ش 21، صص ۹۵-111.
  21. ملکی، قاسم، 1388، تغییر رویکرد الزامی برای تحقق طرح‏های شهری، منظر، س 1، ویژه‏نامة شمارة 4، صص 2۰-2۱.
  22. وارثی، حمیدرضا؛ قنبری، محمد و پورقیومی، حسین، 1391، ارزیابی میزان تحقق‏پذیری طرح جامع شهر جدید بینالود (جمعیت- اشتغال- مسکن)، جغرافیا و برنامه‏ریزی محیطی، ش 48، صص ۱۳۹-150.
  23. وحیدی برجی، گلدیس؛ نوریان، فرشاد و عزیزی، محمدمهدی، 1396، شناسایی علل عدم تحقق کاربری‏های پیشنهادی در طرح‏های توسعة شهری ایران با استفاده از نظریة زمینه‏ای، نشریة هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، دورة 22، ش ۱، صص ۵-14.
  24. هادی ‏زنوز، بهروز، 1395، ارزیابی تحقق‏پذیری طرح‏های شهری در تهران، هفت شهر، ش ۵۳-54، صص ۸-35.

25. Bracken, L., 1981, Urban Planning Methods–Research and Policy Analysis, Methuen, London and New York.

26. Cirella, G. T. and Tao, L., 2010, The index of sustainable functionality: an application for measuring sustainability, International Journal of Human and Social Sciences, Vol. 5, No. 5, PP. 279-285.

27. Esayas Dube, E., 2013, Urban Planning and Land Management Cjallenges in Emerging Towns of Ethiopia: The Cace of Arba Minch, Journal of Urban and Environmental Engineering, Vol. 7, No. 2, PP. 340-348.

28. Fixsen, D. L.; Naoom, S. F.; Blase, K. A.; Friedman, R. M. and Wallace, F., 2005, Implementation Research: A Synthesis of the Literature. Tampa, FL: University of South Florida, Louis De La Parte Florida Mental Health Institute, the National Implementation Research Network.

29. Greed, C. H., 1999, Social Town Planning Rutledge, London.

30. Hameed, R. and Nadeem, O., 2008, Challenges of Implementing Urban Master Plans: The Lahore Experience, World Academy of Science, Engineering and Technology International Journal of Humanities and Social Sciences, Vol. 2, No. 12, PP. 1297-1304.

31. Huang, C-Y. and Cantada, I., 2019, Challenges to implementing urban master plans – what are we missing?, Available at: http://beta-blogs.worldbank.org/sustainablecities/challenges-implementing-urban-master-plans-what-are-we-missing.

32. Lai, J.U. and Lin, C.T., 2008, What factors drive corporate customer satisfaction with e-banking services. PACIS 2008 Proceedings.

33. Logan, J. R. and Molotch, H. L., 1987, Urban Fortunes, University of California, Berkely.

34. Nallathiga, R., 2015, Assessing the Role of Master Plans in City Development: Reform Measures and Approaches, Nagarlok, Vol. XLVII-XLVIII, Part 4 & 1-4, Oct-Dec 2015, Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3000908.

35. Nutt, Paul C., 2007, Examining the Link between Plan Evaluation and Implementation. Technological Forecasting and Social Change, Vol. 74, No. 8, PP. 1252-1271.

36. Pacione, M., 2001, Urban Geography A Global perspective, Rutledge, London and New York.

37. Schon, D.A., 1983, The reflective practitioner: How professionals think in action. New York: Basic Books.

38. Siwar, C.; Mahmudul Alam, M.; Wahid Murad, M. and Al-Amin, A. G., 2009, A Review of the Linkages between Climate Change, Agricultural Sustainability and Poverty in Malaysia, International Review of Business Research Papers, Vol. 5, No. 6, PP. 309- 321.

39. Xie, X.; Hou, W. and Herold, H., 2018, Ex Post Impact Assessment of Master Plans - The Case of Shenzhen in Shaping a Polycentric Urban Structure, International Journal of Geo-Information, Vol. 7, No. 252, PP. 1-14.