تغییرهای ساختار جمیعتی جمهوری اسلامی ایران: آسیب شناسی و ظرفیت سنجی مسائل امنیتی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

عامل جمعیت با توجه به مختصات ملی، ویژگی­های اجتماعی و درجة تحول­های آن، در ارزیابی امنیت و قدرت سیاسی کشورها مؤثر است؛ بنابراین، در برنامه‌ریزی‌های کلان هر کشور، توجه به داده‌های جمعیتی، اساس هر اقدامی (در مقیاس‌های محلی، ملی، منطقه‌ای و جهانی) است؛ برای مثال، وجود یا نبود توازن ساختار جمعیتی، بر مسائل آموزشی، رفاهی، خدمات‌رسانی، بیکاری و به­طورکلی، موضوع­های امنیتی کشور در سطوح خرد و کلان تأثیر می­گذارد. هدف این پژوهش، بررسی آسیب‌ها و ظرفیت‌های محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران با توجه به تغییرهای ساختاری جمعیت است تا از این رهگذر، با درک بهتر مسئلة جمعیت و تحول­های آن، از جمله موضوع کاهش یا افزایش جمعیت، توزیع جمعیت، تغییرهای هرم سنی جمعیت و... بتوان شناخت بیشتری از مسائل امنیتی به‌دست آورد و به برنامه‌ریزی دقیق‌تر در این­ زمینه پرداخت. پرسش بنیادی این پژوهش آن است که تغییرهای ساختاری جمعیت، چه تأثیری بر امنیت کشور در مقیاس ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی می‌گذارد. برای بررسی این موضوع، از رهیافت نظری باری بوزان استفاده شد که چارچوبی نوین در بررسی‌های امنیتی است و ابعاد مختلف سیاسی، نظامی، اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی را ارزیابی می‌کند. نتایج نشان می‌دهد کشور درحال تجربة نظام جدید جمعیت‌شناختی است که ابعادی نظیر توزیع نابرابر جمعیت، مهاجرت، شهرنشینی سریع، انتقال ساختار سنی، سالخوردگی، تغییرهای خانواده، نابرابری جنسیتی، فقر و نابرابری، تخریب محیط زیست و... را بر امنیت ایران به­همراه دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Changes in the Demographic Structure of Islamic Republic of Iran: Pathology and Assessment of Its Potentialities in Security Issues

نویسنده [English]

  • Afshin Mottaghi
Assistant professor of political geography, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Extended Abstract
 
Introduction
Explanation of influencing affairs such as war and international crisis, collapse of the bipolar world order, and structural change in national and international security is easier than that of social, economic and political circumstances in the world. One of these issues is evolutions in the population structure. This issue, today, is one of the most important challenges in the security of the states. In one hand, the structure and peculiarities of the population such as growth, age and gender distribution, migration, marginalization and informal communities, inequality in social services, environmental pollution, and traffic, waste of resources and excessive consumption of energy are very important in the national policy. On the other hand, these issues have entered into the realm of global security and international relations and they have created serious problems for states. Generally, population issues have a deep relation (director indirect) with security issues and play essential role in weakening or strengthening of the national and international security, as well as in organizing of politics of the security of states in internal and external levels.
Demographic factor can be effective in assessment of the security and political power, according to coordinates of national social characteristics. Therefore, macro planning is important in each country according to population data (the scales at local, national, regional and international levels). For example, the balance or imbalance of population structure can affect the issues of education, welfare, services, unemployment and, generally, the national security issues at micro and macro levels. The aim of this paper is to investigate the damages and potentialities of the security of the Islamic Republic of Iran according to the structural changes in population in order to obtain greater recognition of security issues with a better understanding of population and its properties such as reduction or increase in population, population distribution and changes in population age pyramid and etc.
Methodology
Methodology of this study is descriptive- analytical and required information has been collected through library research. The information gathered from sources such as books, magazines, online articles, and newspapers.
Results and discussion
The fundamental question of this study is that what are the impacts of population structure changes of the Islamic Republic of Iran on its security in national, regional and international levels? To investigate the issue, we have used the theoretical approach of Barry Buzan. This theory is a new framework in security studies. It assesses different dimensions of security, i.e., political, military, economic, environmental and social dimensions. Results of the study as a descriptive-analytic research in methodology show that Iran is getting to experience the new demographic system in which the effects on the security are including the unequal distribution of population, migration, rapid urbanization, transition of age structure, the elderly, families change, gender inequality, poverty and inequality, environmental degradation and so on.
In general, a weak economy will directly affect the structure of the population. Therefore, national security procedures will have to deal with the challenges as well. Reduction in military ability and power along with the challenges in population will affect the problematizing hardware security. For example, it will problematize the potential of the effective protection from the borders of the country or defending against military invasions. However, any internal challenges which bring changes in population structure will challenge the country's security in the outer surface.
Conclusion
In Buzan’s approach, security aspects have five dimensions of military, economy, society, culture, politics and environment. According to him, the threats such as invasion of a country to the territorial integrity of other countries, uncertainty in the stability of the state organization; feeling of un-identity in social groups, climate change, loss of biodiversity and forests, expansion of deserts, decline of the ozone layer, growth of the unemployment, bearish trend of welfare and production of added value are objective constant and measurable threats.  For this reason the Islamic Republic of Iran experiences the new demographic system with effects on its security.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Buzan theory
  • Iran
  • population
  • security

مراجع

-       آزر، ادوارد و مون، چونگ­این، 1379، امنیت ملی در جهان سوم، ترجمة پژوهشکدة مطالعات راهبردی، تهران، انتشارات پژوهشکدة مطالعات راهبردی.
-       اعظمی، هادی و علی­اکبر دبیری،1390، تحلیل نظام تقسیم سیاسی فضا در ایران، فصلنامة ژئوپلیتیک، سال هفتم، شمارة دوم، ص 147- 182.
-       افتخاری، اصغر، نادری باب­اناری، مهدی و حسین میسمی، 1390، بازخوانیالزاماتامنیتیسندچشم­انداز جمهوریاسلامیایراندرافق 1404: رویکردیچندجانبه، فصلنامة راهبرد، سال بیستم، شمارة 60، ص 53- 80.
-       امانت، حمید، 1390، امنیت اجتماعى و ارائة الگوى سنجش آن، فصلنامة مطالعات امنیت اجتماعى، سال 4، شمارة 27، ص 145- 176.
-       بوزان، باری، 1378، مردم، دولت­ها و هراس، ترجمة پژوهشکدة مطالعات راهبردی، انتشارات پژوهشکدة مطالعات راهبردی، تهران.
-       بوزان، باری، 1379، آشنایی با حوزة مطالعات مکتب کپنهاک در امنیتی (گفت­وگوی علمی با پژوهشکدة مطالعات راهبردی)، ترجمة پژوهشکدة مطالعات راهبردی، فصلنامة مطالعات راهبردی، سال سوم، شمارة 3، ص 9 - 16.
-       بیلیس، جان و دیگران 1383، استراتژی در جهان معاصر: مقدمه­ای بر مطالعات استراتژیک، ترجمة کابک خبیری، مؤسسة فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین­المللی ابرار معاصر، تهران.
-       تریف، تری و دیگران، 1383، مطالعات امنیتى نوین، ترجمة علیرضا طیب و وحید بزرگى، پژوهشکدة مطالعات راهبردی، تهران.
-       چوخاچی­زاده مقدم، محمدباقر و داوود امینی قشقلانی، 1389، بسترهای ایجاد ناامنی در مناطق مرزی استان آذربایجان غربی از منظر جغرافیای نظامی- امنیتی، فصلنامة ژئوپلیتیک، سال ششم، شمارة 3، ص 186- 210.
-       حافظ­نیا، محمدرضا، 1385، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، انتشارات پاپلی، مشهد.
-       خادم، فاضله، 1391، ژئوپلیتیک قدرت­های درحال­ظهور (بریک) و چشم­انداز سال 2050، فصلنامة ژئوپلیتیک، سال هشتم، شمارة 2، ص 96- 124.
-       دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال، 1388، منابع ملی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامة سیاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره سی­ونهم، شمارة 3.
-       رضائیان، علی، 1383، اصول مدیریت، انتشارات سمت، تهران.
-       رنجبر، مقصود، 1385، مفهوم امنیت در اندیشه­هاى سدة میانه، فصلنامة مطالعات راهبردی، سال نهم، شمارة 1، ص 73- 98.
-       روشندل، جلیل، 1387، امنیت ملی و نظام بین­المللی، انتشارات سمت، تهران.
-       سلطانی، محمدعلی، 1374، اثرات جمعیت بر ناهنجاری­های اجتماعی، فصلنامة مطالعات جغرافیایی، سال 10، شمارة 39، ص 117- 126.
-       سیدمیرزایی، سیدمحمد، 1386، ملاحظاتی پیرامون ابعاد سالمندی با نگاهی به تجربة ژاپن، پژوهشنامة علوم انسانی، سال 14، شمارة 53، ص 201- 222.
-       صادقی، رسول، 1388، جمعیت و توسعه در ایران: ابعاد و چالش‌ها: یافته‌های تحقیقات کاربردی پروژة جمعیت و توسعة دانشگاه تهران، مرکز مطالعات و پژوهش­های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه، تهران.
-       طیب، علیرضا، 1380، ارزیابی انتقادی در زمینة امنیت بین­الملل، نشر نی، تهران.
-       عبدالله­خانی، علی، 1383، نظریه­های امنیت، مقدمه­ای بر طرح­ریزی دکترین امنیت ملی، انتشارات ابرار معاصر، تهران.
-       عصاریان­نژاد، حسین، 1381، جویشی بر امنیت ملی، دانشکدة علوم و فنون فارابی، تهران.
-       عطارزاده، مجتبی، 1378، پویش امنیتی رشد جمعیت در ایران، فصلنامة مطالعات راهبردی، سال 2، شمارة 5 و6، ص 63- 86.
-       فتحی، الهام، 1388، بررسی سالمندی جمعیت ایران در نیم­قرن اخیر و آیندة آن تا سال 1430 هجری شمسی، مجلة برنامه، شمارة 334، ص 21- 24.
-       قادری حاجت، مصطفی و دیگران، 1389، تبیین نقش بازارچه­های مرزی در امنیت و توسعة پایدار نواحی پیرامون: مطالعه موردی بازارچه­های مرزی استان خراسان جنوبی، فصلنامة ژئوپلیتیک، سال ششم، شمارة 3، 121- 151.
-       قاضی طباطبائی، محمود و توکل آقایاری هیر، 1388، جمعیت و فقر در ایران، مرکز مطالعات و پژوهشهای جمعیتی آسیا و اقیانوسیه، تهران.
-       قوام، عبدالعلی، 1386، روابط بین­الملل: نظریه­ها و رویکردها، سمت، تهران.
-       کاویانی­راد، مراد، 1390، پردازش مفهوم امنیت زیست­محیطی (رابطه امنیت و اکولوژی)، فصلنامة ژئوپلیتیک، سال 7، شمارة 3، ص 80- 100.
-       لطفی حیدر و دیگران، 1390، امنیت زیست­محیطی و سیاستگذاری امنیت ملی، فصلنامة نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، سال سوم، شمارة 4، ص 121- 144.
-       لینکلیتر، آندرو، 1385، جامعه و همکاری در روابط بین­الملل، ترجمة بهرام مستقیمی، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، تهران.
-       مجتهدزاده، پیروز، 1381، جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، سمت، تهران.
-       محمدیان حسین، حیدری غلامحسن و محمدباقر قالیباف، 1391، تحلیل نقش جمعیت کلان­شهر تهران در قدرت ملی کشور، فصلنامة ژئوپلیتیک، سال هشتم، شمارة 1، ص 82- 111.
-       مرادیان، محسن، 1390، مدل­سازیریاضیبرایسنجشامنیتخارجیمطالعةموردی: جمهوریاسلامیایران، فصلنامة ژئوپلیتیک، سال هفتم، شمارة اول، ص 170- 202.
-       مورگنتا، هانس، 1384، سیاست میان ملت­ها، ترجمة حمیرا مشیرزاده، دفتر مطالعت سیاسی و بین المللی، تهران.
-       نجاتی حسینی، سیدمحمود، 1388، چالش­های و سیاست­های جمعیتی امنیتی جمهوری اسلامی ایران: سیاست­پژوهی امنیتی جمعیتی برنامه­های توسعه(1368- 1388)، ویژه­نامة امنیت و توسعه، کتابخانه دیجیتالی دید.
-       وارثی، حمیدرضا و دیگران، 1386، بررسیاثراتتوزیعخدماتشهریدرعدمتعادل فضاییجمعیت، مجلة جغرافیا و توسعه، سال پنجم، شمارة 9، ص 139- 156.
-       هادیان، حمید، 1384، امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران: ایده­های متباین قومی و جمعیت رو­به­رشد جوان، فصلنامة مجلس و پژوهش، سال دوازدهم، شمارة 49-50، ص 221- 240.
-       هاووگ، پیتر، 2004، روند تاریخی غیرامنیتی­کردن پدیده­های امنیتی، در امنیت و امنیتی­کردن امنیت جهانی، ترجمة محمدرضا خسروی، ماهنامة نگرش راهبردی، سال 17،  شمارة 79 و 80، ص 191- 216.
 
 
 
1. Abdullahkhani, A., 2002, Theory of Security: Introduction to the Doctrine of National Security Planning, Abrar Moasser Publications, Tehran. (In Persian)
2. Amanat, H., 2010, The Measurement Model for Providing Social Security, Social Security Studies, Vol.6, No27, PP.. 145- 176. (In Persian)
3. Assariannezhad, H., 2001, The Quest of National Security, Iran Farabi College of Science and Technology, Tehran. (In Persian)
4. Attarzadeh, M., 1998, Security Dynamics of Population Growth in Iran, Quarterly of Strategic Studies, Vol.4, No. 5 & 6, PP. 63- 86. (In Persian)
5. Azami, H. and Dabiri, A. A., 2010, Analysis of the Political Division of Space in Iran, Geopolitics Quarterly, Vol. 7, No. 2, PP.147- 182. (In Persian)
6. Azer, E. and Moon Chung, I., 1999, National Security in the Third World, Translated by: Center for Strategic Studies, Strategic Studies Institute Publications, Tehran. (In Persian)
7. Baylis, J., et al., 2002, Strategy in the Contemporary World: An Introduction to Strategic Studies, Translated by: Khabiri, B., Abrar International Institute for Contemporary Cultural Studies, Tehran. (In Persian)
8. Buzan, B., 1999, Introducing of the Copenhagen School in the Security Studies (The Scientific Research Institute for Strategic Studies), Translated by: Institute for Strategic Studies, Quarterly of Strategic Studies, Vol. 3, No. 3, PP. 9- 16. (In Persian)
9. Buzan, B., 1998, People, States and Phobia, Translated by: Research Institute for Strategic Studies, Publications, Research Institute for Strategic Studies, Tehran. (In Persian)
10. Chukhanizadeh Moghaddam, M. B. and Amini Gheshghelani, D., 2009, Contexts of the Insecurity in Border Areas of West Azerbaijan Province from the Perspective of Military Geography, Security Geopolitics Quarterly, Vol. 6, No. 3, PP. 186- 210. (In Persian)
11. Dehghani Firouzabadi, S. J., 2008, National Resources and Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran, Quarterly of Politics, Faculty of Law and Political Sciences, Vol. 39, No. 3, PP. 221- 246. (In Persian)
12. Eftekhari, A., Naderi Bab Anari, M. and Meyssami, H., 2010, Reviewing of the Security Requirements of the Vision of the Islamic Republic of Iran the Horizon in 1404: A Multilateral Approach, Quarterly of strategy, Vol. 20, No. 60, PP. 53- 80. (In Persian)
13. Fathi, E., 2008, Study of the Aging Population in the Last Half Century and its Future up to the Year 2019, Journal of Programming, Vol. ???, No. 334, PP. 21- 24. (In Persian)
14. Ghavam, A., 2006, International Relations: Theories and Approaches, Samt, Tehran. (In Persian)
15. Kaviani Rad, M., 2011, Rendering the Concept of Environmental Security (Security Relationship and Ecology), Quarterly of Geopolitics, Vol. 17, No. 3, PP. 80- 100. (In Persian)
16. Ghazi Tabatabai, M. and Aghayari Hare, T., 2008, Population and Poverty in Tehran, Asia-Pacific Population Studies and Research Center, Tehran. (In Persian)
17. Ghaderi Hajat, M., et al., 2009, Explaining the Role of Markets in Border Security and Sustainable Development in the Surrounding Areas, Case Study: South Khorassan Frontier Markets), Quarterly of Geopolitics, Vol. 6, No. 3, PP. 121- 151. (In Persian)
18. Hadiyan, H., 2004, The National Security of the Islamic Republic of Iran: Ethnic Contradictory Ideas and a Growing of Young Population, Parliament and Research Quarterly, Vol. 12, No. 49-50, PP. 221- 240.(In Persian)
19. Hafezniya, M. R., 2004, Principles and Concepts of Geopolitics, Papoli Publication, Mashhad. (In Persian)
20. Hawg, P., 2004, The Historical Process of Making Non-Securitization of Security Phenomena: Security and Globalization, Translated by: Khosravi, M. R., Monthly Strategic Outlook, Vol. 5, No. 79 & 80, PP. 191- 216. (In Persian)
21. Khadem F., 2011, Emerging Geopolitical Powers (BRIC) and Outlook in 2050, Journal of Geopolitics, Vol. 8, No. 2, PP. 96- 124. (In Persian)
22. Linkleater, A., 2004, Community and Collaboration in International Relations, Translated by: Mostaqimi, B., The State Department's Bureau of Political and International Studies, Tehran. (In Persian)
23. Lotfi, H., et al., 2010, Environmental Security and National Security Policy, New Approaches in Human Geography Quarterly, Vol. 3, No. 4, PP. 121- 144. (In Persian)
24. Mohammadian, H., Heydari, G. H. and Ghalibaf, M. B., 2011, The Population of Metropolitan Tehran: Analysis of National Power, Quarterly Geopolitics, Vol. 8, No. 1, PP. 82- 111. (In Persian)
25. Mojtahedzadeh, P., 2001, Philosophy of Geopolitics, Samt Publication, Tehran. (In Persian)
26. Moradian, M., 2010, Mathematical Modeling for the Assessment of External Security Case Study: Islamic Republic of Iran, Quarterly geopolitics, Vol. 17, No. 1, PP. 170- 202. (In Persian)
27. Morgenthau, H., 2004, Politics Among Nations, Translated by: Moshizadeh, H., Office for Political and International Studies, Tehran. (In Persian)
28. Nejati Hosseini, S. M., 2008, The Demographic Challenges and Security Policies of the Islamic Republic of Iran: A Population-Based Security, Research Policy Development (1995-2007), Special Issue on Security and Development, Digital Libraries of Did. (In Persian)
29. Ranjbar, M., 2004, The Concept of Security in the Middle Ages Ideas, Strategic Studies Quarterly, Vol. 9, No. 1, PP. 73- 98. (In Persian)
30. Rezaeian, A., 2002, Principles of Management, Samt Publishing, Tehran. (In Persian)
31. Roshandel, J., 2007, National Security and the International System, Samt Publishing, Tehran. (In Persian)
32. Soltani M. A., 1996, Effects of Population on the Social Abnormalities, Geographical Studies, Vol. 7, No. 39, PP. 117- 126. (In Persian)
33. Seyed Mirzaei, S. M., 2006, Considerations about Aspects of Aging with a Look at the Japanese Experience, Journal of Human Sciences, Vol. 11, No. 53, PP. 201- 222. (In Persian)
34. Sadeghi, R., 2008, Population and Development in Iran: Dimensions and Challenges, The Results of Population Applied Research and Development Projects, Tehran University, Center for Population Studies and Research Asia Pacific, Tehran. (In Persian)
35. Tayeb, A. R., 2000, Critical Evaluation of International Security, Ney Publishing, Tehran. (In Persian)
36. Terif, T., et al., 2020, Modern National Security Studies, Translated by: Tayeb, A. R. and Bozorgi, V., Institute for Strategic Studies, Tehran. (In Persian)
37. Varesi, H. R., et al., 2006, Effects of Urban Spatial Inequality in the Distribution of Population, Journal of Geography and Development, Vol. 9, No. 9, PP. 139- 156. (In Persian)
38. Walt, S., 1991, The Renaissance of Security Studies, International Studies Quarterly, Vol. 2, No. 35, PP. 198- 205.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 دی 1392
  • تاریخ بازنگری: 10 تیر 1393
  • تاریخ پذیرش: 10 تیر 1393

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار