سنجش توسعه‌‌یافتگی صنعتی شهرستان‌های استان اردبیل با رویکرد عدالت فضایی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیـار جغرافیـا و برنامـه‌ریزی شـهری، دانشـگاه محـقق اردبیلــی، اردبیــل، ایـران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیـا و برنامـه‌ریزی شـهری، دانشـگاه محـقق اردبیلــی، اردبیــل، ایـران

چکیده

توزیع فضای ناعادلانه و ناهمگن فعالیت‌های صنعتی از مهم‌ترین مسائل منطقه‌ای در کشورهای درحال‌توسعه از جمله ایران است؛ بنابراین، ضروری است تا این بی‌تعادلی‌ در سطح مناطق با استفاده از روش‌های علمی سنجیده شود. هدف ‌اینپژوهشسنجشتوزیع فضاهای صنعتی و وضعیت توسعه‌‌یافتگی شهرستان‌هایاستان اردبیل از نظر توزیع صنایع است. داده‌های پژوهش ازگزارش‌های بخش صنعت و معدن، سالنامه‌های آماری استان،داده‌های سرشماری‌هایجمعیتیشهرستان‌ها و گزارش‌های آمار صنعتیمرکزآمار کشور و داده‌های سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران و استان اردبیلجمع‌آوریشده‌ است. برای تحلیل‌های فضایی از روش‌های آمار فضایی همانند تحلیل لکه‌های داغ، رگرسیون وزنی جغرافیایی و سایر روش‌ها، از نرم‌افزارهای GIS استفاده‌ شده است، همچنین برای تحلیل توزیع شاخص‌ها، از روش C.V و برای رتبه‌بندی شهرستان‌ها ازنظر توزیع شاخص‌ها از روش تصمیم‌گیری الکتره استفاده ‌شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که الگوی توزیع جغرافیایی شاخص‌های توسعة صنعتی در استان معنا‌دار است و شهرستان اردبیل کانون انباشت و قطب تمرکز فضایی فعالیت‌های صنعتی به‌شمار می‌آید، همچنین بین متغیرهای جمعیت، مهاجرپذیری و میزان شهرنشینی با توسعه‌‌یافتگی صنعتی شهرستان‌ها رابطة معناداری وجود دارد. رتبه‌بندی شهرستان‌ها بر مبنای شاخص‌ها به روش الکتره نشان می‌دهد که توزیع فضایی توسعة صنعتی شهرستان‌های استان اردبیل نامتعادل است و این شهرها با امتیاز نهایی 7 بسیار قطبی است. از این میان، شهرستان بیله‌سوار با امتیاز 9- کاملاً‌ از داشتن فرصت‌های توسعة صنعتی محروم است. درنتیجه، در توسعة صنعتی شهرستان‌های استان عدالت فضایی وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Measurement of the Industrial Development of the Counties of Ardabil Province by Spatial Justice Approach

نویسندگان [English]

  • Alireza Mohammadi 1
  • Sepideh Noori 2
1 Assistant professor of geography and urban planning, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran
2 MA in geography and urban planning, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran
چکیده [English]

Introduction
In many countries, particularly in developing states like Iran, there is no spatial justice in development indicators, e.g. in industry sector. This problem results in imbalance in regional development, increased social inequality, and disturbance in environmental equilibrium. The Ardabil Province with a great background in regional spatial planning is faced with the challenge of imbalanced development and imbalanced distribution of development indicators. As it is required to have a spatial planning approach in the development of the regions, it seems necessary to address the patterns of industrial development and spatial distribution of the industrial indices in Ardabil Province. Therefore, the main purpose of this research is to measure the spatial justice in distribution of industrial development indicators in the counties of Ardabil. 
 
Materials and methods
The Ardabil Province, with an area of 17800 km2, is located in northwest Iran, 37° 45´ N to 39° 42´ N and 47° 30´ E to 48° 55´ E. The province had 1248488 people in 2011. This study is a descriptive-analytical research in method and also an exploratory and correlation investigation in terms of analysis of the relations among the variables. The data of the study have been gathered from yearbook 2012, population census data of the counties, documents of Iran Statistical Organization, the website of the Small Industries Organization and Industrial Town in 2015. To access and prioritize the counties, we have used 47 indicators. In this research, we have used Electre, variation coefficients of the indices, Moran spatial auto-correlation, Hot Spot method, and geographical weighted regression. 
 
Results and discussion
The results of Moran index have indicated that the index value for small industries is ranged from 0.75 to nearly 1. Z value is up to 17 and the p value is equal to 0. The analysis of Hot-Spots have also indicated that in the clustering the Ardabil Province with Z value of 2.95 and p value of 0.003, in 99% of confidence interval, is the center of industrial concentrations of the province. In other counties with negative Z values and higher p values, the distribution of the industries is random and indicative of low enjoyment of the counties compared with the Ardabil County. The Hot-Spot analysis of the spatial distribution of the active mines showed that Namin County with Z value of 2.3 and p value of 0.01 has the highest enjoyment level of the active mines. The counties of Khalkhaal and Garmi are ranked as the second and the third with z values of 1.06 and 0.24 and the p values of 0.28 and 0.80, respectively. The results of CV method have revealed that the indicators do not have balanced distribution. The results of Electre have also indicated that the counties of Ardabil and Namin ranked 8th and 7th are the enjoyed regions. The counties of Namin, Neyer, Kosar, and Meshkinshahr are somewhat the enjoyed counties of the province. Despite high geographical potentials, the counties of Sarein, Parsabad, Garmi, and Bilesavar, with the scores of 4, 5, 5, 6, and 9, respectively, are incorporated in the class of deprived counties. The results of geographical regression have represented that there are significant relationship in the industrial development of the counties of Namin with the value 1.87, Neyer with the value of 0.7, Ardabil with the value of 0.66, and Kosar with the value of 0.66 in their population. The results have also showed that the industrial development is appropriate with the population development. The relationship is reduced in the counties of Meshkinshahr and Khalkhaal with standard deviation values of 0.17 and 0.06, respectively. 
The spatial analysis of the information have revealed that industrial distribution pattern in Ardabil is a clustering pattern. This pattern is mainly resulted from activity of industrial towns in the county and improved infrastructure condition compared with other counties. The results are consistent with the findings of Nastaran and Fatahi about the imbalance in distribution of development indicators and also with the results of Ziari et al. and Ghanbari et al. about the imbalanced development between province center and other counties of the province. The results of this research are also consistent with the results of Rahmati et al. and Hataminejad et al.; as these studies also stated imbalanced development of industries and development opportunities in different counties of a province. 
 
Conclusion
The research has demonstrated that the distribution of the industries in the province has a highly clustered pattern and that the Ardabil County is dominant center in which industrial activities are concentrated. The indicators of industry and mining are unequally distributed in the counties of the province. Although some counties have potential mining and geographical capabilities, they are ranked lower in industrial indices. The spatial distribution of industrial development of the counties of the Ardabil Province represents unequal spatial development in the region. This can also be concluded that there is significant positive relationship in the urbanization, immigration, and population with industrial development. In other words, the higher developed counties in industry have also more population, migration, and urbanization.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial analysis
  • Industrial Development
  • spatial justice
  • Ranking
  • Ardabil Provinces

مراجع

  1. ابراهیم‌زاده، عیسی، اسکندری، محمد و مرتضی اسماعیل‌نژاد، 1389، کاربرد تحلیل عاملی در تبیین الگوی فضایی توسعه و توسعه‌نیافتگی و منطقه‌ای ایران، جغرافیا و توسعه، شمارة 17، صص 7-28.
  2. استانداری اردبیل، 1390، سالنامة آماری استان اردبیل، استانداری اردبیل.
  3. اسلامی سیف‌اله، 1391، تعیین و محاسبة درجة توسعه‌یافتگی استان‌های کشور طی دو مقطع (۱۳7۵-۱۳8۵). مجلة اقتصادی (دو ماهنامة بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی). دورة 12، شمارة 1، ۴۱-۶۸.
  4. بختیاری، صادق، 1380، تحلیل مقایسه‌ای از توسعة صنعتی استان‌های کشور، تهران، مؤسسة پژوهش‌های بازرگانی. شمارة 22، صص 157-186.
  5. پوراحمد، احمد و ناهید فلاحیان، 1384،بررسی روندشکل‌گیریمحورهایصنعتیپیرامونشهر تهرانباتأکیدبرمحورکرج- قزوین، مجلة پژوهش‌های جغرافیایی، شمارة 53، صص 173 -193.
  6. حاتمی‌نژاد، حسین و دیگران 1390، سنجشدرجةتوسعه‌‌یافتگیصنعتیدرمناطقمرزیایران(مطالعةموردی: شمالغربکشور،شهرستان‌هایجنوبیاستانآذربایجانغربی)، مجلة پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال دوم، شمارة 6، صص 1-18.
  7. حسین‌زاده دلیر و فاطمه کریم‌صفری، 1391، تأثیر برنامه‌ریزی هوشمند بر انتظام فضایی شهر، مجلة جغرافیا و توسعة شهری، شمارة اول، صص 15-25.
  8. رفیعیان، مجتبی و محمد شالی، 1391، تحلیل فضایی سطوح توسعه‌‌یافتگی مناطق تهران، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورة 16، شمارة 4، پیاپی 76، صص 25-48.
  9. زنگی‌آبادی، علی، امیر عضدی، طوبی و طاهر پریزادی، 1391، تحلیل فضایی شاخص‌های توسعة خدمات بهداشت و درمان در استان کردستان، جغرافیا (فصلنامة علمی-پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، سال دهم، شمارة 32، صص 200- 215.
  10. زیاری، کرامت‌الله، 1389، اصول و روش‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای، انتشارات دانشگاه تهران.
  11. زیاری، کرامت‌الله، زنجیرچی، سید محمود و کبری سرخ‌کمال، 1389، بررسیورتبه‌بندیدرجةتوسعه‌‌یافتگیشهرستان‌هایاستانخراسانرضویبااستفادهازتکنیکتاپسیس، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شمارة 72، صص 17-30.
  12. شیخ‌بیگلو، رعنا، تقوایی، مسعود و حمیدرضا وارثی، 1391، تحلیل فضایی محرومیت و نابرابری‌های توسعه در شهرستان‌های ایران، فصلنامة علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دوازدهم، شمارة 46، صص 215-245.
  13. ضرابی، اصغر و ملیحه ایزدی، 1391، تحلیلی بر توسعة منطقه‌ای استان‌های کشور، مجلة علمی- پژوهشی جغرافیا (فضایی) سال سوم، شمارة 3، پیاپی 8، صص 106-116.
  14. عسگری، علی، 1390، تحلیل‌های آمار فضایی با آرک. جی. آی. اس، انتشارات سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران، چاپ اول.
  15. عطایی، محمد، 1387، تصمیم‌گیری چندمعیاره، شاهرود، دانشگاه صنعتی شاهرود، چاپ اول.
  16. قائدرحمتی، صفر، خادم‌الحسینی، احمد و علی محمدی‌فرد، 1389، تحلیلیبردرجةتوسعه‌‌یافتگی شهرستان‌هایاستانسیستانوبلوچستان، آمایش محیط، شمارة 9، صص 97-113.
  17. قنبری، یوسف، برقی، حمید و حمید حجاریان، 1390، سنجش توزیع فضایی مؤلفه‌های صنعتی شهرستان‌های استان اصفهان، مجلة علمی- تخصصی برنامه‌ریزی فضایی، سال اول، شمارة 1، صص 17-36.
  18. کارگر، بهمن و رحیم سرور، 1391، شهر،حاشیهوامنیت اجتماعی، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
  19. محمدی، جمال و دیگران، 1391، بررسیسطحتوسعه‌‌یافتگیشهرستان‌هایاستان لرستانبه تفکیکبخش‌هایمسکنوخدماترفاهی زیبنایی،کشاورزی و صنعت، نشریة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی سال دوازدهم، شمارة 25، صص 127-150.
  20. محمدی، علیرضا، 1394، چالش‌ها و ضرورت‌های برنامه‌ریزی آمایش توسعة منطقه‌ای با تأکید بر استان اردبیل، همایش بین‌المللی ایده‌های نو در معماری و شهرسازی، اردبیل.
  21. مرکز آمار ایران،1390، سالنامة آماری استان‌ها.
  22. معصومی اشکوری، سیدحسن، 1385، اصول و مبانی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، تهران، نشر پیام.
  23. منصوری‌دانشور، محمدرضا و لیلا حاتمی، 1390، کاربرد تحلیل عاملی در سطح‌بندی برای شاخص‌های توسعه‌‌یافتگی (خراسان رضوی) مجلة طاق، شمارة 54- 55، صص 50-57.
  24. مؤمنی، مهدی و غلامرضا قهاری، 1392، تحلیلی بر وضعیت توسعه‌‌یافتگی ورزشی استان‌های کشور، فصلنامة برنامه‌ریزی شهری سال سوم، شمارة 9، صص 53-66
  25. نسترن، مهین و سارا فتاحی، 1388، سطح‌بندیشهرستان‌هایاستانگلستاناز نظرشاخص‌هایتوسعه‌‌یافتگیبااستفادهازروشتحلیلعاملی، نشریة جغرافیا و مطالعات محیطی، شمارة 1، صص 43-55.

 

26. AL-Hasan P.M, 2007, Regional disparities in chana:policy option and public inventment implication. IFPRI Discussion Paper No. 00693.

27. Apostolache, M. A., 2014, Regional Development in Romania–From Regulations to Practice. Procedia Economics and Finance, No. 8, pp. 35-41

28. Asgari, A., 2011, spatial statistical analysis Arcgis, Tehran Municipality Information and Communication Technology organization publication, First Edition. (In persian)

29. Ataei, M., 2008, Multi-Criteria Decision, Shahrood, Shahrood University of Technology, First Edition. (In persian)

30. Bakhtiari, S., 2001, Comparative analysis of industrial development of country's provinces, Tehran, Research Institute of Commerce. No. 22, pp. 157-186. (In Persian)

31. Brenner, T., Weigelt, N., 2001, The Evolution of Industrial Clusters, Simulating Spatial Dynamics. Advances in Complex Systems, Vol. 4, No. 1, pp. 127-147.

32. Daneshvar, M.R., Hatami, L., 2011, The application of factor analysis in leveling the indices of development (Khorasan Razavi), Journal of Tag, No. 54- 55, pp. 53-66. (In persian)

33. Ebrahimzadeh, E., Eskandari, M; Esmaeilnezhad, M., 2010, Factor Analysis Application in Explanation of Spatial Pattern of Developed and Under- Developed Urban- Regional in Iran. Goghrafia va Toseae Journal. Vol.8, No.17, pp. 7-28. (In Persian)

34. ESRI, 2015, Arc GIS 10.3 Tutorials. From: www.esri.com.

35. Fazio, G., Piacentino, D., 2010, A Spatial MultilevelAnalysis of Italian SMEs' Productivity, Spatial Economic Analysis, No.5, pp. 299-316.

36. Ghanbari, Y., Barghi, H., Hajjarian, H., 2011, Measureing the spatial distribution of industrial components of Isfahan province, journal of Barnamerizie Fazaei, No.1, pp. 17-36. (In persisn)

37. Governor of Ardabil, 2011, Statistical Yearbook of Ardabil province. Governor of Ardebil. (In Persian)

38. Hall, P. and P. Ulrich, 2000. Urban Future 21: A Global Agenda for Twenty-firstCentury Cities, The Federal Ministry of Transport, Building and Housing of the Republic of Germany.

39. Hataminezhad, F., et al., 2011, Determine the degree of industrial development of the border regions of Iran (Case Study: North West of the country, southern districts of West Azarbaijan). Journal of Pazhohesh va Barnamerizi, No.6, pp. 1-18. (In Persian)

40. Hooseinadeh, D.K., Safari, F., 2012, The impact of smart planning on urban spatial order, Journal of Goghrafia va Toseae, No.1, pp. 15-25. (In Persian)

41. Huang, J.H., and Peng, K.H., 2012, Fuzzy Rasch Model in TOPSIS: A New Approach in Asian Countries, Tourism Management, No. 33, pp. 456-465.

42. Izabella, S. K. and Zsófia, V. 2011, Analyzing spatial distribution of.Knowledge intensive industries in Hungary at sub-regional level. ERSA conference paper.

43. Karegar, B., and Sarvar, R., 2012, The city, margins and social security, Tehran, Armed Forces Geographical Organization. (In persian)

44. Kies, U., Mrosek, T., and Schulte., A., 2009, Spatial Analysis Of Regional Industrial Clusters In The German Forest Sector, International Forestry Review Vol.11, No.1, pp. 38-51.

45. Lees, N. 2010, Inequality as an Obstacle to World Political Community andGlobal Social Justice, Oxford University, Paper to be Presented at the SGIR 7th Annual Conference on International Relations, Sweden, September 9-11th.

46. Masumi Eshkevari, H, 2006, The principles of regional planning, Tehran, Payam publications. (In persian)

47. Mohammadi, A., 2016, Challenges and requirements spatial planning for regional development planning with emphasis on the Ardabil province. International conference of new ideas in architecture and urbanism. Ardabil. (In persian)

48. Mohammadi, J., Abdoli, A., and Biranvand, M. 2012, Determining the level of development of Lorestan province, Journal of Tahghighate Karbordie Goghrafiaei, No. 25, pp. 127-150. (In persian)

49. Momeni, M., and Ghahari, G., 2014, An Analysis of Development of irans provinces in sports indicators, Journal of Barnamehrizie Shahri, No. 9, pp. 53-66. (In persian)

50. Nastaran, M., and Fatahei, S., 2009, Ranking of the Golestan provinces development level using factor analysis, Journal of Goghrafia va Motaleate Mohiti, No. 1, pp. 43-55. (In persian)

51. Pourahmad, A., and Fallahian, N., 2005, Study the formation of industrial axises of Tehran periphery with and emphasise of the axis of Karaj-Qazvin, Journal of Pazhohesh-haye Goghrafiaei, No. 53, pp. 173 -192. (In Persian)

52. Qayedrahmati, S., and Khadim., Mohammadifard, A., 2010, An analysis of the degree of development of Sistan-Baluchestan province, Journal of Amayesh Mohit, No. 9, pp. 97-113. (In persian)

53. Rafieian, M., and Shali, M., 2012, Spatial analysis of the development of areas of Tehran, Spatial Planning Journal, Vol. 16, No. 4, pp. 25-48. (In Persian)

54. Seifollah, S., 2012, Determining and calculating the degree of development of the country's provinces during two periods (1385-1375). Journal of economic issues and economic policies, Vol.12, No. 1, pp. 41-68. (In Persian)

55. Sheikh Biglu, R., Taghvaei, M., and Varesi, H.R., 2012, Spatial analysis deprivation and inequalities of development in the counties of Iran, Journal of Refahe Ejtemaei, No. 46, pp. 215-245. (In persian)

56. Skop, E., 2006, Introduction–urban Space: The Shape of Inequality, Urban Geography, Vol. 27, No. 5. pp. 393- 396.

57. Smit, D., 1994, Geography and Social Justice, Blackwell, Oxford, UK and Cambridge, USA.

58. Winkler, A. 2012, Measuring regional inequality: an index of socio-economic pressure for Serbia. Zbornik radova-Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu, No.60, pp. 81-102

59. Zangiabad, A., Amir Ozdi, T., and Parizadi, T., 2012, Spatial analysis of the development of health services indicators in Kurdistan province, Journal of the Iranian Geographical Society, No. 32, pp. 200-215. (In Persian)

60. Zarrabi, A., and Izadi, M., 2012, Analysis of Regional Development provinces, Journal of Goghrafia, No. 3, pp. 106-116. (In persian)

61. Zhao, X., Huang, X., Liu,. Y., 2012, Spatial Autocorrelation Analysis of Chinese Inter-Provincial Industrial Chemical Oxygen Demand Discharge. Int. J. Environ. Res. Public Health 2012, No.9, pp. 2031-2044.

62. Ziari, K., 1389, Regional planning principles and methods. Tehran University Press.

63. Ziari, K., Zanjirchi, M., and Sorkh. K, K., 2010, Study and ranking the development of Khorasan Razavi province counties using TOPSIS, Journal of Goghrafiaye Ensani, No. 72, pp. 17-30. (In Persian)

پژوهشهای جغرافیای انسانی
دوره 50، شماره 1
فروردین 1397
صفحه 145-162

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 06 آذر 1394
  • تاریخ بازنگری: 24 آبان 1395
  • تاریخ پذیرش: 25 آبان 1395

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار